ईसीटीएसको सन्दर्भ र सम्भावना

आर्थिक अभियान

मालवस्तु परिवहनमा विद्युतीय ट्र्याकिङ प्रणाली अर्थात् इलेक्ट्रोनिक कार्गो ट्र्याकिङ सिस्टम (ईसीटीएस) मालवस्तु राखिएको कन्टेनर एक स्थानबाट अर्काे स्थानसम्म पारवहन हुँदाको क्रममा विद्युतीय शिलबन्दी गरी ट्र्याकिङ गर्ने प्रणाली हो । ईसीटीएसको स्वरूप/मोडल संयुक्त राष्ट्रसंघीय एशिया तथा प्रशान्त आर्थिक तथा सामाजिक आयोग (इस्क्याप)ले ईसीटीएसलाई सुरक्षित सीमापार यातायात मोडल (सेक्युर क्रश बोर्डर ट्रान्सपोर्ट मोडल)का रूपमा व्याख्या गरेको छ । इस्क्यापको एक प्रस्तुतीकरणमा यस मोडलका दुई विकल्प अघि सारिएका छन् । पहिलोमा मालवाहक साधनलाई शुरू स्थानबाट सीमापार अर्काे देशको गन्तव्यसम्म एउटै प्रणालीबाट ट्र्याकिङ गर्ने सुविधा हुन्छ भने दोस्रोमा मालवाहक साधनको शुरू स्थानबाट सीमावर्ती क्षेत्रसम्मको ट्र्याकिङ एउटा देशले र सीमापारदेखि गन्तव्यसम्म ट्र्याकिङ अर्काे देशले गर्ने सुविधा हुन्छ । उदाहरणका लागि भारतको कोलकातादेखि वीरगञ्ज भन्सारसम्म आउने कार्गोमा एउटै ईसीटीएसले नेपालको भन्सारसम्म ट्र्याकिङ गर्ने पहिलो विकल्प हो । कोलकातादेखि रक्सौलसम्म भारतले ट्र्याकिङ गर्ने र भारतीय सीमा पार गरेपछि वीरगञ्ज भन्सारसम्म नेपालले ट्र्याकिङ गर्ने दोस्रो विकल्प हो । ईसीटीएस प्रक्रिया सुरक्षित सीमापार यातायात मोडलमा उल्लिखित ट्र्याकिङ प्रक्रियाले देहायका चरण पूरा गर्दछ : (१) सर्वप्रथम मालवस्तुसँग सम्बन्धित विवरण भन्सार एजेन्ट वा मालधनीले प्रणालीमा प्रविष्टि गर्छ । यी विवरणमा मालवस्तुको नाम, स्पेशिफिकेशन, परिमाण, मूल्य, बीजक नम्बर, भन्सार प्रज्ञापनपत्र नम्बर र यातायातका साधनको विवरण पर्छन् । (२) त्यसपछि भन्सार अधिकारी वा अधिकार प्राप्त अधिकारीले ट्र्याकिङ यन्त्र कन्टेनरमा झुन्ड्याएर कन्टेनरको ढोकामा ईसिल लगाउँछ । (३) यसपछि मोबाइल डिभाइसबाट भन्सार अधिकारीले जानकारी केन्द्रीय सर्भरमा पठाउँछ । (४) केन्द्रीय सर्भरले पहिले नै प्रणालीको डाटाबेसमा रहेको विवरणसँग प्राप्त विवरण भिडाउँछ । (५) मालवस्तुको सवारीसाधन गन्तव्यतर्फ प्रस्थान गरेपछि सो साधनको अवस्थितिको जानकारी केन्द्रीय सर्भरमा स्वतः जानेछ । तोकिएको मार्ग भन्दा मालवस्तु बाकेको साधन विचलित भएमा प्रणालीले सोको जानकारी तत्कालै उपलब्ध गराउनेछ । (६) सीमावर्ती भन्सारमा मालवस्तु बोकेको साधन पुगेपछि अधिकार प्राप्त भन्सार अधिकारीले सो साधनको पारवहनको विवरण (ट्रिप रिपोर्ट) प्रणालीबाट निकाली सो बाहनको ईसिल चेकजाँच गर्छ । सबै ठीक दुरुस्त पाइएमा भन्सार अधिकारीले मोबाइल डिभाइसबाट सो पास गरेको जानकारी केन्द्रीय सर्भरमा पठाउँछ र मालवस्तु बोकेको साधनले सीमा पार गर्छ । (७) त्यसपछि गन्तव्यको भन्सार अधिकारीले सो साधनको पारवहन मार्गको विवरण (ट्रीप रिपोर्ट) प्रणालीबाट हेर्छ र ईसिल एवं ट्र्याकिङ यन्त्र हेरी जाँची ठीक दुरुस्त भएमा मोबाइल डिभाइसबाट जानकारी केन्द्रीय सर्भरमा पठाउँछ । अन्त्यमा गन्तव्यको भन्सार अधिकारीले पारवहन मार्गको विवरण (ट्रीप रिपोर्ट), सिल र ट्र्याकिङ यन्त्रको स्थिति हेरी जाँची ठीक भएमा केन्द्रीय सर्भरमा मोबाइल डाटाबाट जानकारी पठाउँछ । त्यसपछि सिल एवं ट्र्याकिङ यन्त्र खोल्ने काम अर्थात् डिएक्टिभ गरिन्छ । प्रयोग हुने यन्त्रहरू यसमा मूलतः देहायका यन्त्र प्रयोगमा ल्याइन्छ : (१) ट्र्याकिङ यन्त्रः यस यन्त्रले स्याटेलाइटबाट संकेत ग्रहण गर्ने, निश्चित अवधिमा साधनको अवस्थिति अभिलेखन गर्ने, ईसिलबाट रेडियो संकेत प्राप्त गर्ने, अनुगमन कक्षमा जानकारी पठाउने कार्य गर्दछ । (२) ईसिल : ईसिलले कन्टेनर सिलबन्दी गर्ने र सिललाई क्षति पुगेको अवस्थामा ट्र्याकिङ यन्त्रमा जानकारी पठाउने गर्दछ । (३) अनुगमन कक्ष : यस कक्षले कन्टेनर ट्र्याकिङको अनुगमन गर्दछ । यस्तो कक्ष केन्द्रमा वा आवश्यकता अनुसार अन्यत्र पनि स्थापना गर्न सकिनेछ । (४) मोबाइल डिभाइस : मोबाइल डिभाइसको प्रयोग अधिकार प्राप्त अधिकारीले शुरूमा सिल लगाँउदा, सीमाक्षेत्रमा सिल आदि चेकजाँच गर्दा वा गन्तव्यमा सिल खोल्दा प्रयोग गर्छ । विभिन्न देशको अनुभव

• थाइल्यान्डले आफ्नो देशको विभिन्न विशेष आर्थिक क्षेत्रको भन्सारको बन्डेड वेयरहाउसबीच मालवस्तु ओसार–पसारमा ।
• चीनले हङकङ बन्दरगाहबाट चीनको सुक्खा बन्दरगाहसम्म सामान ओसार–पसारमा ईसीटीएसको प्रयोग गरेर भन्सार जाँचपास सहज बनाएको छ ।
• लाओसले थाइल्यान्डको बन्दगाहबाट पारवहन हुने मालवस्तुमा ।
• अरबको खाडीका देशहरू, अफ्रिका र यूरोपबीचमा जोर्डनले यसको प्रयोग गरिरहेको छ ।
• दक्षिण अफ्रिकी भूपरिवेष्ट्रित राष्ट्रहरू राउन्डा र युगान्डाले क्षेत्रीय ईसीटीएसको प्रयोग गरेर केन्याको बन्दरगाहबाट सहज पारवहनको सुविधा उपभोग गरिरहेका छन् । ईसीटीएसबाट केन्याको मुम्बासा बन्दरगाहबाट भूपरिवेष्टित मुलुकहरू युगान्डा र राउन्डाको राजधानी किगालीसम्मको पारवहन सहज भएको छ ।
• भारतले देशभित्रका सुक्खा बन्दरगाहबीच मालवस्तुको ओसार पसार र सुक्खा बन्दरगाहबाट निकासीका मालवस्तु बोकेको कन्टेनर गन्तव्यसम्म सुरक्षित पुर्‍याउन ईसीटीएसको परीक्षण गरिरहेको छ ।

ईसीटीएसका फाइदा

• व्यवसायीले मालवस्तु परिवहन हुँदाको गतिविधि अनलाइन अवलोकन गर्न सक्ने सुविधाले मालवस्तुको सुरक्षाको प्रत्याभूति हुने ।
• पारवहन मार्गको अनुगमन गर्न सकिने भएकाले पारवहन समयमा कमी आउने ।
• पारवहन खर्चमा कमी आउने ।
• पारवहन मार्गमा कुनै प्रकारले कार्गाे चोरी, विचलन अथवा सुरक्षा जोखिम देखिएमा तत्कालै हस्तक्षेप गर्न सकिने ।
• मालवस्तु पारवहन गर्न चाहिने कागजातको संख्या र सरकारी निकायको हस्तक्षेप घट्ने ।
• बन्दरगाह, सीमाक्षेत्र र भन्सारमा भीडभाड कम हुने
• देशभित्रकै विशेष आर्थिक क्षेत्रबीच मालवस्तु ओसार–पसार गर्न, निकासी सहज गर्न, भन्सार बन्डको सुविधा उपलब्ध दिन समेत सघाउन सक्ने ।
• पारवहन सन्धि सम्झौतामा थप सहज बनाउन सघाउ पुग्ने ।

नेपालमा ईसीटीएस नेपालको ईसीटीएससँगको सम्बद्धता सासेक सदस्य राष्ट्रहरूले तर्जुमा गरेको सासेक व्यापार सहजीकरण रणनीतिक योजना र कार्यान्वयन योजनाको एक महत्त्वपूर्ण अंगका रूपमा पारवहन सुविधा बढाउने कार्यक्रमसँग छ । सासेक व्यापार तथा यातायात कार्यदलको २०७३ माघ २४ गते बैठकको सिलसिलामा सासेक सचिवालयका पदाधिकारी र नेपालका प्रतिनिधिबीच ईसीटीएसको विषयमा एक राष्ट्रिय अन्तरक्रिया कार्यक्रम गर्ने सहमति भएको थियो । सो कार्यक्रम सोही वर्षको फागुनमा आयोजना गरियो । यसैबीच नेपाल र भारतका पदाधिकारीबीच २०७४ जेठमा द्वीपक्षीय वार्ताबाट ईसीटीएसको परीक्षण कार्यान्वयनका लागि समझादारीपत्रमा हस्ताक्षर गरियो । उक्त समझदारी अनुरूप मस्यौदा गरेको ईसीटीएस कार्यान्वयनको सरलीकृत प्रक्रिया मन्त्रिपरिषद्ले २०७४ पुसमा स्वीकृत गरेको थियो । २०७५ वैशाखपछिको स्वेच्छिक ईसीटीसीको परीक्षण सफल कार्यान्वयन गर्न नेपाल र भारतका पदाधिकारी सम्मिलित एक प्रोजेक्ट मोनिटरिङ कमिटी गठन गरिएको थियो, जसमा नेपालका तर्फबाट उद्योग वाणिज्य तथा आपूर्ति मन्त्रालयका सहसचिव रविशंकर सैंजू र भारतका सेन्ट्रल बोर्ड अफ इन्डाइरेक्ट ट्याक्सेस एन्ड एक्साइजका टेमसुनारो जमिर रहेका छन् । यस क्रममा २०७५ फागुन ३ गतेदेखि यसलाई कार्यान्वयनमा ल्याइने भएको छ । सासेकको सचिवालयको रूपमा कार्यरत एशियाली विकास बैंकले ईसीटीएसको परीक्षण कार्यान्वयन गर्ने प्रयोजनका लागि ईसीटीएसको डिभाइस र व्यवस्थापकीय प्रबन्ध गर्न अन्तरराष्ट्रिय स्तरमा बोलपत्र आह्वान गरेको थियो । सोही अनुरूप खुला बोलपत्रको माध्यमबाट ट्रान्स सेकुलर फर्म छनोट भएको थियो । सो फर्मले सरोकारवाला समक्ष काठमाडौंमा ईसीटीएस सफ्वेयरको प्रस्तुतीकरण २०७४ माघमा गरेको थियो । त्यसपछि २०७५ वैशाखदेखि ईसीटीएसको कोलकाताबाट रक्सौल, जोगबनी र सुनौलीसम्मको परीक्षण शुरू गरिएको थियो । सम्भावना ईसीटीएसको सरलीकृत कार्यविधिका आधारमा कोलकाताबाट रक्सोल, जोगबानी र सुनौलीसम्म ईसीटीएस कार्यान्वयन हुँदै छ । यसको प्रयोग गर्दा व्यवसायीले समय र खर्च बचत गर्ने सम्भावना छ । मालवस्तुको सुरक्षा र प्रक्रिया सहजीकरण पनि हुने देखिएको छ । यसको कार्यान्वयनबाट आगामी दिनमा चारओटा सम्भावनाको ढोका खुल्ने देखिएको छ । (१) ट्रान्सिपमेन्टको सुविधा लिन सकिने : भारतले तेस्रो मुलुकबाट पैठारी गरेको मालवस्तु जवाहरलाल नेहरू बन्दरगाह, मुम्बईमा ट्रान्सिपमेन्ट गरी नयाँ दिल्लीको तुग्लकाबाद सुक्खा बन्दरगाहमा जाँचपास गर्ने गरेको छ । यसले गर्दा व्यवसायी मालवस्तु पैठारी गर्न वा निकासी गर्न जवाहरलाल नेहरू बन्दरगाह, मुम्बई जानुपर्ने बाध्यता छैन । नेपालका व्यवसायीले पनि ईसीटीएसको उपयोग गरी कोलकाता वा भिशाखापत्तनम् बन्दरगाहमा ट्रान्सिपमेन्ट गरी मालवस्तु नेपालमै लिन सक्ने सम्भावना देखिएको छ । (२) पारवहन सन्धिमा परिमार्जनको सम्भावना : नेपालले ट्रान्सिपमेन्ट प्रक्रिया सहित ईसीटीएसको परीक्षण गरेमा आगामी दिनमा सोही प्रक्रिया अनुकूल पारवहन सन्धिको प्रोटोकलमा संशोधन गरी पारवहनमा लाग्ने समय, खर्च आदि समग्र पक्षमा ठोस कमी ल्याउन सकिने सम्भावना छ । (३) चोभारको सुक्खा बन्दरगाहको अधिकतम उपयोग : ईसीटीएसको स्थायी उपयोग गर्न सकिएमा भारतको बन्दरगाह हुँदै काठमाडौंसम्म पैठारी हुने वा काठमाडौंबाट निकासी हुने मालवस्तु काठमाडौंको चोभारमा निर्माण हुन लागेको सुक्खा बन्दरगाहमै जाँचपास गर्न सकिने सम्भावना बढेको छ । (४) भैरहवा विशेष आर्थिक क्षेत्रको अत्युत्तम उपयोग : ईसीटीएसको स्थायी उपयोग गर्न सकिएमा भारतको बन्दरगाह हुँदै भैरहवा विशेष आर्थिक क्षेत्रसम्म पैठारी हुने वा त्यहाँबाट निकासी हुने मालवस्तु भैरहवा विशेष आर्थिक क्षेत्रमै जाँचपास गर्न सकिने सम्भावना बढेको छ । प्रस्तुति : पूर्णभक्त दुवाल

प्रतिक्रिया [0]

पुरा नाम: *

इमेल: *

प्रतिकृया: *
पठाउनुहोस