गहन विश्लेषण गरिरहेका छौं डा. युवराज खतिवडा, अर्थमन्त्री डलरको मूल्य अकाशिरहँदा नेपाली मूल्यको अवमूल्यन भएकै हो । यसको प्रभाव परेको छ । यसबारे हामीले सकारात्मक र नकारात्मक दुवै पक्षमा गहन विश्लेषण गरिरहेका छौं । लामो समयसम्म नेपाली मुद्राको मूल्य कम भइरहँदा वस्तु र सेवाका निर्यातकर्ताले प्रोत्साहन पाउने त हुन्छ तर हाम्रो त्यो क्षमता नहुञ्जेल त्यसको लाभ लिने स्थिति हुँदैन । यसैले निर्यातका लागि हाम्रा क्षमता बढाउने कुरामा ध्यान दिन सक्यौं भने लाभ लिन सक्ने पक्ष छ । कतिपय वस्तुको आयात महँगो हुने र त्यसकारणले हामीले आयात प्रतिस्थापनसँग सम्बन्धित कतिपय नीति लिएका छौं । त्यसलाई पनि विनिमय दरको नयाँ प्रवृत्तिले सहयोग पुर्‍याउँछ । खास गरी निर्माणजन्य वस्तुहरू, खाद्य पदार्थहरू हामीले आयात पनि गरेका छौं र मुलुकभित्रै क्षमता पनि छ । त्यस्ता वस्तुहरूले पाउने संरक्षणको स्तर सहज रूपमा माथि जान्छ । यसलाई भन्सारको माध्यमबाट केही प्रतिक्रिया दिनु परेन । यतिबेला विप्रेषण पठाउनेलाई २ रुपैयाँ बढी आयो होला, ऋण तिर्नेलाई बढी तिर्नु पर्‍यो होला । स्थिर विनिमय दर हटाउन सजिलो छैन दीपेन्द्रबहादुर क्षेत्री, पूर्व गभर्नर कतीपय अर्थशास्त्रीहरूले नेपाल र भारतको स्थिर विनिमय दर प्रणाली हटाई दिए सबै ठीक हुन्छ भन्ने गर्छन् । भारुसँग खुला विनिमयदर हुनुपर्छ भन्नेमा म सहमत छैन । भारतबाटै आयात हुने करीब ५०/६० प्रतिशत वस्तु त डलरमा नै भुक्तानी गर्नुपर्छ भने बाँकीलाई मात्र भारु तिर्छौं । भारतसँगको व्यापार निर्भरता करीब ६६ प्रतिशत छ । हामीले एकैपटक आबद्धता हटायौं भने त सय भारु बराबर एक्कासी २ सयभन्दा माथि पुग्न सक्छ । अहिले स्थिर विनिमय दर हुँदा त अनौपचारिक बजारमा ५/१० रुपैयाँ बढी तिर्नु परेको गुनासो छ । यस्तो अवस्थामा स्थिर विनिमय दर हटाउने कुरा त्यति सजिलो हुँदैन । हामीसँग नीतिगत छनोट ज्यादै सीमित छन् डा. डिल्लीराज खनाल, अर्थशास्त्री भारु र नेरुबीचको स्थिर विनिमय दरका कारण अन्तरराष्ट्रिय बजारमा डलरको मूल्य बढ्दा नेपालमा प्रतिकूल असर पर्न थालेको छ । यसले बजार भाउमा प्रत्यक्ष असर गर्ने भएकाले लगानीकर्ताको जोखीम पनि बढाउँछ । हाम्रोजस्तो समानान्तर रूपमा मौलाएको अनौपचारिक अर्थतन्त्रमा डलरको कालो बजारी बढ्न सक्छ । यसले अनौपचारिक अर्थतन्त्रलाई थप बढावा मिल्न जान्छ । तर यसलाई धेरै चलाउन सक्ने नीतिगत विकल्प छैन ।