शरीरमा ट्युमर पलाएका वा विभिन्न दुर्घटनामा अंगभंग भएका (अवस्था अनुसार) मानिसलाई प्लास्टिक सर्जरी गरी सामान्य अवस्थामा फर्काउन सकिन्छ । प्लास्टिक सर्जरीबाट नाक, मुख, स्तन, पेट लगायत अंग आफूले चाहेको आकार प्रकारको बनाउन समेत सम्भव भएको छ । विभिन्न कारण शरीरको स्वाभाविक आकृति फेरिएका मानिसलाई प्लास्टिक सर्जरीले दैनिक जीवनयापनमा धेरै सहज बनाएको डा. जसवन शाक्य बताउँछन् । उनी १० वर्षदेखि प्लास्टिक सर्जनको रूपमा कार्यरत छन् । प्रस्तुत छ, यसै सेरोफेरोमा रहेर उनीसँग आर्थिक अभियानका काशीराम बजगाईंले गरेको कुराकानीको सार :
प्लास्टिक सर्जरी भनेको के हो ?
प्लास्टिक सर्जरीको अर्थ ‘रिमोडलिङ’ हो । जसरी प्लास्टिकलाई आफूलाई चाहिने आकारमा ढाल्न सकिन्छ, त्यसैगरी छालालाई आफूले चाहेको आकारमा शल्यक्रियामार्फत बदल्न सकिन्छ । सोही कारण यस्तो शल्यक्रियालाई प्लास्टिक सर्जरी भनिएको हो । यो शल्यक्रियामा प्लास्टिकको प्रयोग हुन्छ भन्ने भ्रम धेरैमा पाइन्छ, तर यथार्थ यो होइन । यसमा शल्यक्रिया गरिने अंगमा सोही व्यक्तिको अन्य अंगको छाला प्रयोग गरिन्छ ।
प्लास्टिक सर्जरी कति प्रकारको हुन्छ ?
रिकन्स्ट्रक्टिभ र कस्मेटिक गरी प्लास्टिक सर्जरी दुई प्रकारको हुन्छ । शरीरका नमिलेका अंग मिलाउन गरिने प्लास्टिक सर्जरी कस्मेटिक प्लास्टिक सर्जरी हो । आँखा, नाक, ओठ, स्तन लगायत अंग आफूले चाहेको आकारमा सानो वा ठूलो बनाउन, पेट घटाउन, अनुहारका रौं हटाउन आदिका लागि कस्मेटिक प्लास्टिक सर्जरी गरिन्छ । यस्तै दुर्घटनाका कारण अंगभंग भएमा, दैनिक काम गर्न नसकिने भएमा, छाला गएमा वा शरीरमा दाग देखिएमा रिकन्स्ट्रक्टिभ प्लास्टिक सर्जरी गर्न सकिन्छ ।
कस्तो अवस्थामा प्लास्टिक सर्जरी गर्न सकिँदैन ?
हरेक अवस्थामा प्लास्टिक सर्जरी गर्न सकिन्छ भन्ने हुन्न । अवस्था हेरेर प्लास्टिक सर्जरी गर्न सकिन्छ कि सकिँदैन भन्न सकिन्छ । जस्तै, औंला बांगिएर कामै नलाग्ने भयो भने त्यसलाई प्लास्टिक सर्जरी गर्न सकिँदैन ।
रिकन्स्ट्रक्टिभ प्लास्टिक सर्जरी कस्तो अवस्थामा गरिन्छ ?
आगोले पोलेर अथवा दुर्घटनामा परेर अंगभंग भएमा, बच्चा अस्वाभाविक शारीरिक संरचनासहित जन्मिएमा, शरीरमा ट्युमर देखिएमा वा यस्तै अन्य अवस्थामा रिकन्स्ट्रक्टिभ प्लास्टिक सर्जरी गरिन्छ । दैनिक जीवनका काम गर्न सजिलो बनाउन यस प्रकारको प्लास्टिक सर्जरी आवश्यक हुन्छ । जस्तै– कोही दुर्घटनामा परेर छाला गयो, जन्मिँदै बढी औंला वा जोडिएका औंला लिएर जन्मियो, शरीरमा अनावश्यक ट्युमर देखा पर्यो भने यस प्रकारको प्लास्टिक सर्जरी गर्न सकिन्छ ।
प्लास्टिक सर्जरीले अनुहार वा सर्जरी गरिएको अंग पुरानै अवस्थामा फर्काउन सकिन्छ ?
प्लास्टिक सर्जरीपछि अनुहार नै बदलिन्छ भन्ने भ्रम पनि छ । कतिपय फिल्ममा प्लास्टिक सर्जरी गरेर अनुहार नै अर्कै बनाएको पनि देखाइन्छ । तर वास्तवमा यस्तो हुँदैन । प्लास्टिक सर्जरीद्वारा पुरानै रूपमा फर्काउन र पूर्णतया दाग हटाउन सकिन्न । कतिपय मानिस दुर्घटनापछि जति पनि खर्च गर्न तयार छु र संसारको जुनसुकै ठाउँमा गएर पनि उपचार गराउन सक्छु भनेर पहिलेकै अनुहारमा फर्कन चाहने आशा लिएर पनि आउने गरेका छन् । तर नेपालमा मात्र नभएर संसारको कुनै पनि ठाउँमा यो सम्भव छैन । यस्तो सर्जरीबाट मुख, नाक, आँखा आदि खोल्न सकिन्न भने खोल्न सकिने, जलेर छाती र मुख एउटै ठाउँमा टाँसिएको छ भने त्यसलाई सर्जरी गरेर दैनिक जीवनयापन गर्न सकिने बनाउन सकिन्छ । यस्तै, शरीरमा आफूलाई अस्वाभाविक लागेका अंगलाई सानो ठूलो बनाउन र भएको दागलाई केही कम गर्न सकिन्छ । यद्यपि पूर्णतया दाग जाने भन्ने होइन ।
कति समयपछि प्लास्टिक सर्जरी गर्न सकिन्छ ?
जन्मजात समस्यासहित जन्मिएमा जन्मिएको ३ देखि ५ महीनामा बच्चाको तौल १० किलो छ र उसमा ज्वरो, रुघाखोकी लगायत स्वास्थ्य समस्या छैन भने प्लास्टिक सर्जरी गर्न सकिन्छ । जन्मजात हो भने छिटो सर्जरी गर्नु बढी प्रभावकारी हुन्छ । यस्तै आगोले पोलेर वा अन्य दुर्घटनामा परेर क्षति भएको अवस्थामा ६ महीनादेखि १ वर्षमा शल्यक्रिया गर्नु राम्रो हुन्छ । एकैचोटि सोझै प्लास्टिक सर्जरी गरिँदैन । घाउ निको हुन दिएपछि गरिन्छ ।
प्लास्टिक सर्जरीको प्रक्रिया के हुन्छ ?
सबैभन्दा पहिले त घाउ निको हुन दिनुपर्छ । त्यसपछि अवस्था हेरेर गर्न सकिन्छ । बिरामीको अवस्थाअनुसार शल्यक्रिया फरक हुन्छ । कतिपय अवस्थामा मल्टिपल प्लास्टिक सर्जरी गर्नुपर्ने हुन सक्छ । सामान्यतया आगोले पोलेको अवस्थामा मल्टिपल सर्जरी गर्नुपर्छ ।
मल्टिपल प्लास्टिक सर्जरीका लागि कति समयको फरक हुनुपर्छ ? यो समयबीचमा बिरामीले के गर्नुपर्छ ?
दुईओटा सर्जरीबीच समयको फरक कम्तीमा ३ देखि ५ महीना हुनुपर्छ । यसका लागि घाउ पूर्णतया निको हुन दिनुपर्छ । यो बीचमा घरमै गर्न सकिने केही फिजियोथेरापी हुन्छन्, त्यो गर्नुपर्छ । तेल, क्रिम लगायत चिल्लोपदार्थ लगाएर मालिस गर्नुपर्छ ।
प्लास्टिक सर्जरीपछि केही समस्या पनि देखिन्छन् ?
प्लास्टिक सर्जरीले पूर्णतया पहिलेको अवस्थामा ल्याउने होइन । यसले जीवनयापन गर्न सहज बनाउने हो । यसमा सर्वप्रथम सबै स्पष्ट हुनुपर्छ । यसकारण शल्यक्रियापछि सोचे जस्तो नतीजा नआउन सक्छ । यस्तै वर्षौंसम्म मालिस गर्नुपर्ने हुन सक्छ । अन्य समस्या खासै हुँदैन ।
प्लास्टिक सर्जरी कत्तिको महँगो छ ?
प्लास्टिक सर्जरी आफैमा महँगो होइन । मल्टिपल प्लास्टिक सर्जरी गर्नुपर्दा चाहिँ अस्पतालमा बस्नुपर्ने भएकाले यसको चार्ज केही महँगो हुने हो । हाम्रो जस्तो देशमा विद्युत्, आगो र पेट्रोलले आगलागी बढी हुन्छ । आगोले पोलेलगत्तै राम्रो उपचार हुन नसकेमा पछि सर्जरी अप्ठ्यारो हुन्छ र समय पनि बढी लाग्छ । डाक्टरको खर्चभन्दा पनि अस्पताल लगायतको खर्च बढी लाग्छ । सामान्यतया हाम्रो देशमा सरकारी र संस्थाबाट चलेका अस्पतालमा रू. १० हजारदेखि ३ लाख वा अवस्था र सर्जरीअनुसार केही बढी पनि लाग्न सक्छ ।
नेपालमा विश्वस्तरीय प्लास्टिक सर्जरी हुन्छ त ?
आवश्यक उपकरण र सर्जनको अभाव छ । नेपालमा ३५ जनामात्र प्लास्टिक सर्जन छन् । यीमध्ये पनि अधिकांश काठमाडौंमै केन्द्रित छन् । गुणस्तरकका हिसाबले नेपालमै विश्वस्तरीय प्लास्टिक सर्जरी हुन्छ ।