सरकारले धेरै केही गर्नुपर्दैन, राम्रो वातावरण बनाइदिए पुग्छ

मुलुकको औद्योगिक एवं व्यावसायिक वृत्तमा आईजे ग्रूप परिचित नाम हो । स्वास्थ्यसेवादेखि होटल र उत्पादनमूलक उद्योगसम्ममा अग्रणी यो समूहले अन्य क्षेत्रमा समेत आफ्नो व्यावसायिक उपस्थिति बढाउँदै छ, जसको नेतृत्व तहमा छन् रवीन्द्रभक्त श्रेष्ठ । आईजे ग्रूपको निर्देशक समेत रहेका श्रेष्ठसँग उनको व्यावसायिक पृष्ठभूमि, उद्योग व्यवसायमा कोरोनाको असर, कम्पनीको आगामी योजना, रणनीति लगायत विषयमा आर्थिक अभियानका प्रधान सम्पादक मदन लम्सालले गरेको कुराकानीको सार :

तपाईंको शैक्षिक पृष्ठभूमिबाटै शुरू गरौं । विद्यालय शिक्षा कहाँबाट शुरू भयो ? व्यवसायमा कसरी आउनुभयो ?
कक्षा १ देखि सेन्ट जेभियर स्कुल, गोदावरीमा पढें । त्यसपछि ९ वर्षको हुँदा भारतको उटीस्थित ब्रिटिश स्कुलमा पढें र हाईस्कुलको पछिल्लो २ वर्ष बेलायतको विन्चेस्टर कलेजमा पढ्न गएँ । त्यहाँ ए लेभल सकेर अमेरिका गएँ र स्ट्यान्फोर्ड विश्वविद्यालयमा अर्थशास्त्रमा अन्डरग्राजुएट सकें । पढाइपछि २ वर्ष अमेरिकामै सिटी ग्रूप अन्तर्गत इन्भेस्टमेन्ट बैंकमा काम गरेँ । तल्लो तहदेखि नै काम गरेर धेरै सिकें । त्यसपछि नेपाल फर्किएँ । २२ वर्षको उमेरमा म आफ्नै परिवारको व्यवसायमा औपचारिक रूपमा आबद्ध भएँ । अनौपचारिक रूपमा त बाल्यकालदेखि बुवा हजुरबुवाहरूसँग अफिस जान्थें । यहाँ तीन वर्ष काम गरिसकेपछि एमबीए गर्न पुनः अमेरिकाकै फिलाडेल्फिया गएँ । त्यहाँ २ वर्षमा पढाइ सकेर नेपाल फर्किएँ । त्यसपछि अहिलेसम्म पूर्णरूपमा व्यवसायमै छु ।

पारिवारिक व्यवसायमा कि आफ्नै केही नयाँ गर्नुभयो ?
मेरो समय दुईखाले व्यवसायमा बित्छ । एउटा परम्परागत पारिवारिक व्यवसाय, जसमा मलाई बुवाले समग्र सञ्चालनको पाटो हेर्ने जिम्मा दिनुभएको छ । उहाँ भने व्यवसायको रणनीतिक विषय हेर्नुहुन्छ । साथै म आफ्नै परिचय दिने खालका काम पनि गर्दै छु । पहिलोपटक नेपाल आउँदा दुईओटा व्यवसाय शुरू गरेको थिएँ । त्यसमध्ये पहिलो स्वास्थ्यसेवातर्फ एसआरएल नेपाल हो, जसले ब्लड डाइग्नोस्टिकको सेवा दिन्छ । दोस्रो, म्यानुफ्याचरिङतर्फ नेशनल आइसक्रिम हो । सन् २०१० मा शुरू भएको यो कम्पनीले ‘अजबको’ ब्रान्डमा आइसक्रिम उत्पादन गर्छ । हस्पिटालिटी र प्राइभेट इक्विटीमा समेत हाम्रो व्यवसाय बढ्दै छ । त्यो सबै म आफै हेर्छु ।

अहिले आईजे ग्रूप अन्तर्गतका व्यवसायमा अन्य क्षेत्रको अवस्था कस्तो छ ?

विभिन्न क्षेत्रमा विभिन्न असर भइरहेको छ । यसमा मुख्यतः कोभिडले ठूलो असर पारेको छ । हस्पिटालिटी क्षेत्रमा सबैभन्दा ठूलो प्रभाव परेको थियो । २ वर्षजति न्यूनतम अकुपेन्सीमा चलेको थियो । अहिले धेरै व्यवसायमा कोभिडपछिको प्रभाव देखिएको छ । विश्वभर नै मूल्यवृद्धि भइरहेको छ । तरलताको अभाव छ । कच्चापदार्थ धेरै महँगो भएका छन् । होटलको बिजनेश बल्ल राम्रो देखिन थालेको छ । उपभोग्य वस्तुमा पनि राम्रो हुँदै गएको छ । तर विदेशी मुद्रा सञ्चिति खस्किएकाले आयात कठिन बन्दै गएको छ । स्थानीय रूपमै उत्पादन गर्ने हाम्रो जस्तो समूहलाई भने अलिकति फाइदा देखेका छौं ।

उत्पादनमूलक उद्योगदेखि स्वास्थ्य सेवासम्मको कुरा गर्नुभयो । यता, समिट होटल लिएर त्यसलाई हाई एन्ड अपार्टमेन्ट र हाउजिङ शुरू गर्नुभएको छ । त्यसतर्फ कस्तो भइरहेको छ ?
हाम्रो स्वास्थ्य सेवा व्यवसायमा निकै थोरै प्रभाव पर्‍यो । त्यो अत्यावश्यक सेवामा परेकाले कोभिडमा बन्द गर्न पनि मिलेन । जसरी भए पनि ग्राहककोे सेवा गर्नैपर्‍यो । उत्पादनमूलक उद्योगतर्फ अहिले केही सुधार भएको त छ । तर त्यतिबेला उत्पादित वस्तु बजारमा पुर्‍याउनै गाह्रो भएको थियो । उद्योगबाट माल निकाल्नै मुश्किल थियो । रियल इस्टेट त अन्तरराष्ट्रिय रूपमै पनि धेरै उतारचढाव भइरहने उद्योग हो । यद्यपि नेपालमा यसमा अलि कम नै उतारचढाव हुन्छ । हामीले यो ठीक समयमा शुरू गरेका थियौं । आजको दिनमा भने तरलता अभावले धेरै सकस परेको छ । शुरू गरेको बेलामा प्रिबुकिङ राम्रो आएको थियो । तर अहिले स्टिलकोे मूल्यले धेरै अप्ठ्यारो पनि छ । 

अबको योजना के छ ? अहिले भइरहेका कुनै व्यवसाय बन्द गर्ने वा नयाँ शुरू गर्ने कुनै योजना छन् कि ?

कोभिडको २ वर्षले हाम्रो जीवनलाई टक्कै अडाइदियो । तर त्यसले हामी सबैलाई केही अवसर पनि थियो । मुख्यतः सम्भाव्य चुनौती र अवसरको बारेमा सोच्ने समय दियो । पहिले हामी दिनदिनै २४ घन्टा काम गरिरहेका थियौं। लकडाउनको बेला बुवा र मैले धेरै छलफल गर्‍यौं । त्यसबाट हामी व्यवसाय विस्तारमा अलि बढी केन्द्रित हुनुपर्छ, त्यो पनि सुझबुझपूर्ण तरीकाले गर्नुपर्छ भन्ने निष्कर्षमा पुग्यौं । सोहीअनुसार हामी अघि बढेका छौं । व्यवसाय विस्तारका लागि हामी शिक्षाक्षेत्र पनि हेर्दै छौं । उच्च शिक्षा, बिजनेश स्कुलमा केही गर्ने सोच्दै छौं ।

कोभिडको २ वर्षले हाम्रो जीवनलाई टक्कै अडाइदियो । तर त्यसले हामी सबैलाई सम्भाव्य चुनौती र अवसरबारे सोचविचार गर्ने समय पनि दियो ।

 गरिसक्नुभयो कि गर्ने क्रममा हुनुहुन्छ ?
एउटा त गरिसकेका छौं । माल्पी इन्टरनेशनल कलेजमा हामी साझेदार बनेका छौं । सूचना प्रविधिमा पनि हेर्दै छौं । 

सूचना प्रविधिमा सफ्टवेयर कि हार्डवेयर ?
हामी सफ्टवेयरमै जाने हो । हार्डवेयर गर्न स्थानीय पूर्वाधार कत्तिको छ भन्ने प्रश्न उठ्छ । सफ्टवेयरमा भने बिस्तार गर्न सजिलो हुन्छ । विदेशतिरका धेरै कम्पनी स्न्यापच्याट, फेसबुक आदि हेर्नुभयो भने उनीहरूको प्रडक्ट बनिसकेपछि गुणात्मक हिसाबले बजार विस्तार भइरहेको हुन्छ । अहिले नै नेपालमा सूचना प्रविधि उद्योग निकै ठूलो भइसकेको छ । प्रतिभाशाली सफ्टवेयर इञ्जिनीयर अहिले नै नेपालमा धेरै छन् । हजारभन्दा बढी नै छन् होला । उनीहरूले बनाएका सफ्टवेयर निर्यात भएका छन् । बाहिरका धेरै कम्पनीले सबै ब्याकअफिस डेभलपमेन्टको काम नेपाललाई दिएका छन् । यसरी प्रतिभा निर्यात भएको छ । नेपालमा धेरैको ध्यान त्यता गएको छैन । त्यो सेवा क्षेत्र भयो । हाम्रो चाहिँ प्रडक्ट बनाएरै निर्यात गर्ने सोच छ । 

तपाईं आएपछि व्यवसायमा के परिवर्तन गर्नुभयो ? के कस्ता चुनौतीको सामना गर्नुभयो ? र, के - के गर्दै हुनुहुन्छ ?
चुनौती धेरै नै थियो । मेरो शिक्षा, अनुभव सबै पश्चिमी विश्वको थियो । त्यहाँ काम गर्ने शैली, रिपोर्टिङ सिस्टम पूरै फरक छ । हाम्रो अफिस कल्चर पारिवारिक व्यवसायको थियो । बुवा अध्यक्ष, म निर्देशक । हाम्रो कर्मचारीको औसत सेवा अवधि १५ वर्ष थियो । हामीले कसैलाई निकाल्ने गरेका छैनौं । त्यो एउटा बलियो पक्ष पनि हो । तर त्यसमा पनि कहिलेकाहीँ जे भएको छ, त्यसमै सन्तुष्टि मान्नुपर्ने बाध्यता पनि हुन सक्छ । परिवर्तनका लागि वा इन्नोभेशन गर्न अलिकति उत्साह कम हुन सक्छ । म आएर त्यसमा अलिकति परिवर्तन ल्याउने प्रयास गरेको थिएँ । परामर्शदाताको सहयोग लिएर, सामूहिक छलफल गरेर हाम्रो समूहको रणनीति के हो, २ वर्ष, ३ वर्ष र ५ वर्षमा हामी कहाँ पुग्ने भन्ने मार्गचित्र बनायौं । रिपोर्टिङ संरचनामा पूरै परिवर्तन गरें । पहिले धेरै मौखिक रिपोर्टिङ हुन्थ्यो । पहिले बैठकमा गफ गथ्र्यौं । अहिले त्यसलाई अलि औपचारिक बनाउने प्रयास गरेको छु । नयाँ भर्ती गरेर युवाहरूलाई पनि ल्याएँ । तर मैले विदेशमा देखेका कुरा सबै यहाँ व्यावहारिक हुँदैनन् । त्यहाँको सबै कपी गरेर यहाँ काम पनि लाग्दैन । यस्ता धेरै कुरा बुवाबाट सिकेँ । मैले आएर हाम्रा पुराना कर्मचारीको कार्यप्रगतिको समीक्षा पनि प्रस्ताव पनि गरेँ । बुवाले यसमा ‘गर्ने भए गर, तर हाम्रा स्टाफले १५ वर्ष अवधिमा हाम्रो कम्पनीलाई बचाएर राखेका छन् । त्यो कुराको मूल्यांकन पर्फर्मेन्स रिभ्यूमा देखिँदैन’ भन्नुभयो । त्यो कुरा मैले पनि महसूस गरें ।

व्यवसाय विस्तारका लागि हामी शिक्षाक्षेत्र हेर्दै छौं ।
 

सांस्कृतिक पक्ष पनि होला नि । मानौं, तपाईंको कर्मचारी काठमाडौंकै नेवार समुदायका रहेछन् भने उनीहरूको भोजको बेला छुट्टी दिन्नँ भन्न नसकिएला । यस्ता समस्या पनि झेल्नुभयो होला नि ? 

नेपालको व्यावसायिक कार्य संस्कृतिमा धेरै सुधार भएको छ । म सानो हुँदा बिदा धेरै थिए, बन्द पनि धेरै नै हुन्थ्यो । तर आजका युवामा अलिकति बढी काम गर्‍यो, मेहनत गर्‍यो भने बढी प्रतिफल पाइन्छ भन्ने सोचको विकास भएको छ । 

कतिपय पुराना व्यावसायिक घरानामा साहूकै समुदायका कर्मचारी हुने चलन पाइन्छ । तपाईंले यस्तो सामना गर्नुभएको छ कि छैन ? तपाईंकोमा कर्मचारी भर्ना कसरी गरिन्छ ?
म सानो छँदा लगभग ९० प्रतिशत नेवार समुदायका नै थिए । तर आफू बाहिरतिर धेरै भएर पनि होला, आफ्नै समुदायका कर्मचारी लिने सोच नै आएन । मैले बिजनेश हेर्ने हो । मैले जसलाई लिन्छु, उसले मेरो काम सजिलो पार्नुपर्छ । अनि मात्र कम्पनी राम्रो हुन्छ । तर मैले भर्ना गरेकाहरू पनि धेरैजसो गैरनेवार नै हुनुहुन्छ । त्यो मेरिटको आधारमा भएको हो । गैरनेवार नै भर्ना गर्छु भनेर पनि होइन ।

तपाईंहरूको व्यावसायिक साझेदारी अन्य नेपाली व्यावसायिक कम्पनी र विदेशी कम्पनीहरूसँग पनि छ । यो सोच शुरूमा कसको थियो ? तपाईंं आएपछि त्यसमा केही परिवर्तन आएको हो ?
पार्टनरशिपमा जाने राणनीति हजुरबुवाकै पालादेखिको हो । पार्टनरशिपलाई हामी सतही ढंगले लिँदैनौं । पार्टनर छान्नु बिहे गर्नुजस्तै हो । कागजमा दर्शन मिलेर, सम्झौतामा हस्ताक्षर गरेर मात्र केही हुँदैन । हामी कुनै पार्टनरशिपमा जाँदा त्यो आगामी केही पुस्तासम्म व्यावहारिक छ कि छैन हेर्छौं । युनिलिभरसँग पार्टनरशिपको कुरा गर्दा हाम्रो परिवार पनि मल्टिजेनेरेशन व्यावसायिक घराना हो र युनिलिभर पनि सोही प्रकृतिको कम्पनी हो । यो पारिवारिक कम्पनी होइन, पब्लिक कम्पनी हो । हाम्रो र युनिलिभरको मूल्यमान्यता पनि मिल्दोे छ । नैतिक तरीकाले व्यवसाय बढाउँदै लैजाने, उद्यमशीलताको भावनाले चल्ने र कुनै बेला गाह्रो हुँदा पनि सही नीतिगत बाटोमा जाने दर्शन हामी दुवैको मिल्दो छ । सन् १९९० मा शुरू भएको हो हाम्रो पार्टनरशिप । नेपालमा विदेशी कम्पनीसँग ३० वर्षभन्दा बढीको पार्टनरशिप र त्यो पनि सफल पार्टनरशिप कमै देखिन्छ । यो पार्टनरशिपबाट हामी दुवै कम्पनी खुशी छौं । हाम्रो लोकल पार्टनरशिप पनि धेरै परिवारसँग छ । लोकल पार्टनरशिपमा पनि हाम्रो ऐतिहासिक सम्बन्ध छ । आज चिनेर भोलि पार्टनरशिप गर्ने होइन । पुस्तौं पुस्ताकोे सम्बन्ध हुन्छ । अनि एउटा समझदारीमा गएर पार्टनरशिप गर्दा धेरै सजिलो भएको छ । किनभने मलाई कुनै उद्योगको विषयमा १०० प्रतिशत थाहा हुँदैन । तर सँगै काम गर्ने अरूलाई थाहा हुन सक्छ, जसले गर्दा काम गर्न सजिलो हुन्छ । आपसी साझेदारीले हामी बलियो हुन्छौं भन्ने दर्शनको आधारमा हामी यसमा काम गरिरहेका छौं । 

नेपालमा आईटी इन्डस्ट्री निकै ठूलो भइसकेको छ । अहिले नेपालमा प्रतिभाशाली सफ्टवेयर इञ्जिनीयर धेरै छन् ।
 

 एउटा भनाइ छ, नेपालमा पार्टनरशिप धेरै लामो समय चल्दैन । तपाईंहरूको भने सफलतापूर्वक चलिरहेको छ । लोकल पार्टनरशिप पनि एकदमै राम्रो छ । त्यो कसरी सम्भव भयो ?
हाम्रो समूह ‘नैतिक रूपमा जाने र पार्टनरले राम्रो गर्‍यो भने आफ्नो पनि राम्रो हुन्छ । आफूले राम्रो गरे पार्टनरले पनि राम्रो गर्छ’ भन्ने दर्शनमा विश्वास गर्छ । नेपालमा सानो व्यावसायिक समुदाय छ । कसैको राम्रो भयो भने ईष्र्या गरिन्छ या खुट्टा तान्ने काम गरिन्छ । तर मलाई के लाग्छ भने तपाईंको पार्टनर, तपाईंको समुदायले राम्रो गर्छ भने तपाईंं खुशी हुनुपर्छ । आफ्नो आन्तरिक कुरा हेर्नुपर्छ, मैले कस्तो गरिहेको छु, त्यो हेर्नुपर्छ । अरूको सफलता, अरूको खुशी हेरेर आफूलाई मूल्यांकन गर्‍यो भने तिक्तता शुरू हुन्छ । हामी एकसाथ राम्रो काम गर्न सक्छौं । मेरो राम्रो भयो भने तपाईंको राम्रो, तपाईंको राम्रो भयो भने मेरो राम्रो भन्ने सोचेर काम गर्न सकियो भने पार्टनरशिप बलियो हुन्छ ।
 
पार्टनरशिप गर्दा पहिले नै जुन सम्झौता हुन्छ, त्यसमा एकअर्काको काममा हस्तक्षेप नगर्ने, सम्मान गर्ने, सम्झौतामा जे छ, त्यहीअनुसार गरियो भने समस्या हुँदैन भन्ने हो ?
नाफामा गएर मात्र पुग्दैन । नाफा छ तर दर्शन मिल्दैन, मनमुटुमा सम्मान छैन भने नाफाको कुनै अर्थ छैन । व्यवसायमा हाम्रो कुनै जटिलता छैन भन्ने होइन, हरेक व्यवसायमा कही न कही समस्या आउन सक्छ । तर राम्रो सम्बन्ध राख्न सकेको छ भने कहीले मैले सम्झौता गर्न सक्नुपर्छ, कहिले अर्कोले । यसरी सम्झौता गर्दा पार्टनरशिप राम्रो हुन्छ ।
 

नेपालका थुप्रै व्यावसायिक घरानाहरू जलविद्युत्मा गएको देखिन्छ । तर जलविद्युत्मा तपाईंहरूको लगानी छैन । त्यतातिर किन नजानुभएको ?
 हामी पहिलेदेखि नै आफ्नो समूहमा भएका उद्योगमै बढी केन्द्रित हुनुपर्छ भनेर लागिपरेका हौं । त्यसैले बैंकिङ, बीमा, उपभोग्य वस्तु, हस्पिटालिटी, घरजग्गा, सूचना प्रविधि उद्योगमा छौं । प्राइभेट इक्विटीतिर पनि जाँदै छौं । बिजनेशको रणनीति भनेकोे के गर्ने भन्ने मात्र होइन, के नगर्ने भन्ने पनि हो ।

नेपालको व्यावसायिक वातावरणलाई कसरी विश्लेषण गर्नुहुन्छ ? 
मेरो छोटो करिअरमा अहिलेसम्म धेरै उतारचढाव भएको छ । सन् २०१० देखि २०१३ सम्मको समयमा निराशा देखेको थिएँ । त्यतिबेला सरकार स्थिर थिएन, लोडशेडिङ १८ घण्टासम्म थियो । साथीभाइसँग कुरा गर्दा सबै जना निराशाकै कुरा गर्थे । म एमबीए गरेर फर्किएपछि भने १८० डिग्रीमा परिवर्तन भएको पाएको थिएँ । धेरै युवा अमेरिका, बेलायत, अस्ट्रेलियाबाट नेपालमै केही गरौं भनेर फर्किएका थिए । साथीहरूसँग भेट हुँदा धेरैजना ‘म यो गर्दै छु, म यो गर्न प्रयास गर्दै छु, एतातिर जान्छु, उद्यमी हुन्छु, सामाजिक उद्यम गर्छु, एनजीओ खोल्छु’ भन्ने गर्थे । धेरै युवा उत्साहित थिए । त्यतिबेला सरकार स्थिर भइरहेको थियो । लोडशेडिङ अन्त्य भइसकेको थियो । इन्टरनेट कन्नेक्टिभिटी राम्रो थियो । त्यसले वातावरण राम्रो भयो । तर गएको २/ ३ वर्षमा चाहिँ पुनः अलि निराशा देखिन शुरू भयो । 
तपाईंं बिजनेश चेम्बरमा पनि हुनुहुन्छ नि होइन ? के - केमा हुनुहुन्छ ? 
सामाजिक, व्यावसायिक समूहहरूको कुरा गर्दा म आन्त्रप्रेनर अर्गनाइजेशन (ईओ) भन्नेमा छु । त्यहाँ मजस्तै पहिलो, दोस्रो र तेस्रो पुस्ताका व्यवसायी र नयाँ उद्यमी छन् । हामी विचार आदानप्रदान गर्छौं । यो धेरै सहयोगपूर्ण भएको छ । हामी उद्योग परिसंघ र उद्योग वाणिज्य महासंघमा फरक सदस्यता कायम गर्दै छौं । तर म सक्रिय भने भएको छैन ।

विदेशमा देखेको कुरा सबै यहाँ व्यावहारिक हुँदैन । त्यहाँको सबै कपी गरेर यहाँ काम पनि लाग्दैन ।
 

बुवा त उद्योग वाणिज्य महासंघको अध्यक्ष नै हुनुभयो । तपाईंको चाहिं बिजनेश चेम्बरमा लिडरशिपमा आउने विचार छैन ?
अहिले त छैन । त्यसका लागि बुवासँग कुरा गर्नुपर्ने हुन्छ । बुवा र हजुरबुवा दुवैजना महासंघको अध्यक्ष भइसक्नु भएको छ । उहाँले खासै दबाब दिनुभएको छैन । मेरो व्यक्तित्व अलि फरक छ । म आन्तरिक रूपमै व्यवसाय विस्तारमा ध्यान दिन चाहन्छु । 

के भयो भने बिजनेश गर्न सहज हुन्छ ? 
नेपालमा धेरै अवसर छन् । जस्तै– आईटी र म्यानुफ्याक्चरिङमा धेरै कम मानिस छन् । मेक इन नेपाल, मेड इन नेपाल जस्ता अभियान सपलतापूर्वक सञ्चालन भएमा हाम्रो उत्पादनमूलक उद्योगको विकास एक तह माथि पुग्न सक्छ । पर्यटनमा पनि विकास हुन सक्छ । यसका लागि बृहत् परिस्थिति राम्रो हुनुपर्छ, स्थिर सरकार हुनुपर्छ र दिगो नीतिनियम हुनुपर्छ । आज यो भन्ने, भोलि अर्को भन्ने, पर्सि अर्कै नियम आउने अवस्थामा लगानी गर्न गाह्रो हुन्छ । लगानी गर्दा हामी १५–२० वर्षका लागि हेर्छौं । यसमा सरकारले धेरै केही गर्नुपर्ने पनि होइन, व्यवसायमैत्री वातावरण बनाइदिए पुग्छ । सरकारको धेरै सक्रियता भयो भने पनि गाह्रो हुन सक्छ । व्यावसायिक पारिवारिक पृष्ठभूमि नभएकाहरू पनि उद्यमी बन्न चाहन्छन् भने उहाँहरूलाई हामीले प्रोत्साहन गर्नुपर्छ । उनीहरूलाई पूँजीको पहुँच पुर्‍याउनुपर्छ । बैंकबाट कर्जा, प्राइभेट इक्विटी आदिको पहुँच पुर्‍याउन सक्नुपर्छ । हामी ठूला व्यावसायिक समूहहरूलाई त सरकारी झन्झटको व्यवस्थापन गर्न हाम्रो दुई–तीन पुस्ताको अनुभव छ । तर नयाँ उद्यमीहरूलाई त यसबारे थाहा पनि छैन । उहाँहरूमा निराशा पनि उत्पन्न हुन्छ, लगानी गर्न पूँजीको अभाव हुन सक्छ । उनीहरूलाई सरकारी ढिलासुस्तीको सामना गर्न गाह्रो हुन्छ । त्यो वातावरण पनि परिवर्तन गर्न आवश्यक छ । 

शीपयुक्त जनशक्तिको समस्या छ कि छैन ? छ भने कस्तो समस्या छ ? 
जनशक्तिको पाटोमा हाम्रो ठूलो समस्या छ । मलाई लाग्छ, यो समस्या अरू धेरैको पनि हो । कसैलाई नियुक्ति गर्दा हामी उनीहरूको पृष्ठभूमि, शिक्षा र सर्टिफिकेटलाई १० प्रतिशत मात्र महत्व दिन्छौं । ९० प्रतिशत महत्व चाहिँ काम गर्न थालेर कति सिक्दै गएपछि हुन्छ । 

सीभीमा बढाइचढाइ गरेर लेखिदिएको हुन्छ ? 
होइन, सीभीमा जे लेखिदिएको भए पनि वास्तविक काममा लगाएर दिएको तालीम धेरै महत्वपूर्ण हुन्छ । हामी तालीममा धेरै लगानी गर्छौं। धेरै क्षमतावान् युवा हाम्रो कम्पनीमा आउनुभएको छ । तर पहिलाको ६ महीना हामी तालीम नै दिन्छौं । पहिले नै दक्ष जनशक्ति पाउन चाहिँ धेरै गाह्रो छ । 

तपाईंंहरूले धेरै समय र पैसा जनशक्तिका लागि खर्चिनु भएको छ, हो ? 
हामीले कर्मचारीका लागि राम्रो तलब सुविधा दिने गरेका छौं । हाम्रो कर्पोरेट अफिसमा म आएदेखि अहिलेसम्म कसैले राजीनामा गरेका छैनन् । हामी हाम्रा कर्मचारीलाई परिवारको सदस्य जस्तो व्यवहार गर्छौं । उनीहरूलाई विश्वास गर्छौं, जिम्मेवार पनि बनाउँछौं । त्यस्तो वातावरणमा ‘रिटेन्सन लेबल’ उच्च हुन्छ । हामी अन्तर्गतका कम्पनी, होटल, फ्याक्ट्रीमा चाहिँ रिटेन्सनको समस्या छ । त्यसो हुनुमा दुईओटा कारण छन्– एउटा व्यावसायिक शीप/क्षमता भएको मान्छे विदेश जान चाहन्छ । त्यसरी जान्छु भन्न आउनेलाई म रोकेर राख्दिनँ, सपना पूरा गर्न जाऊ भन्छु । अर्को, देशमा कसैले कुनै व्यापार शुरू गर्‍यो भने सबै त्यही व्यवसायमा लाग्नुहुन्छ । कसैले एउटा ल्याब खोल्यो भने अरूले १० ओटा ल्याब भोलिपल्टै खोल्छन् । कसैले फस्टफूड वा बर्गर हाउस खोल्यो भने लगत्तै दर्जनौं बर्गर हाउस खुल्छन् । हामीले निजीक्षेत्रमा प्रतिस्पर्धालाई स्वागत गर्न सक्नुपर्छ । तर धेरै अस्वस्थ प्रतिस्पर्धा हुँदा त्यसको नकारात्मक असर सबैलाई पर्छ । जनशक्तिकै पनि समस्या हुन्छ ।

पार्टनरशिपलाई हामी सतही रूपमा लिंदैनौं । पार्टनर छान्नु बिहे गर्नुजस्तै हो । कागजमा दर्शन मिलेर, सम्झौतामा हस्ताक्षर गरेर मात्र केही हुँदैन ।
 

तपाईंं बाहिर पढेर आउनुभयो । बुवा हजुरबुवाको परम्पराबाट सिकेर पनि व्यवसाय गर्नुभयो । तपाईंहरूको बीचमा पक्कै पनि सोचमा फरक भयो होला । त्यसलाई कसरी व्यवस्थापन गर्नुभयोे छ ?
शुरूमा गाह्रो थियो । कहिले छोरोको, कहिले सहकर्मीको टोपी लगाउनुपर्ने हुन्थ्यो । त्यतिबेला अलि मलाई गाह्रो लागेको थियो । अफिसमा कहिले विवाद हुने, घर आएपछि भने आमा दिदीबहिनीसँग छोरा हुनुपर्ने । त्यो आदत बसाउन मलाई अलि समय लाग्यो । बाहिरतिर अफिसमा ११ बजेसम्म काम गराइदिन्थ्यो । तर घर गएपछि सकियो । फेमिली बिजनेशमा चाहिँ घरमै अफिस आउने हुन्छ । बुवाको अफिसमा बुवा र मेरो मिटिङ हुँदा व्यक्तिगत जीवनको पनि कुरा हुन सक्छ, प्रोफेसनल लाइफको पनि कुरा हुन सक्छ । त्यस्तो छुट्टिँदैन । शुरूमा त्यो व्यवस्थापन गर्न अप्ठेरो लागेको थियो । तर त्यो बिस्तारै परिवर्तन हुँदै गयो । अचेल हामी दुबैको अलग गाडी भए पनि हामी एउटै गाडीमा अफिस जान्छौं । किनकि आधा घण्टा ट्राफिकमा हुँदा केही न केही गफ हुन पाउँछ । मैले बुवासँगको बर्किङ रिलेशनमा धेरै मजा लिइरहेको छु ।

नेपालको धेरै फेमिली बिजनेशमा पुरानो जेनेरेशनले नयाँ जेनेरेशनलाई त्यति विश्वास नगर्ने समस्या छ । तपाईंकोमा कस्तो भयो ? 
मेरा धेरै साथीहरूको फेमिली बिजनेशमा त्यस्तो समस्या छ । तर हाम्रोमा त्यस्तो समस्या छैन । बुवासँग म केही सल्लाह लिन गएँ भने ‘तिमीलाई कस्तो ठीक लाग्छ त्यही गर न’ भन्नुहुन्छ । म चाहिँ ‘हजुरको फिडब्याक अझै चाहन्छु’ भन्छु । किनभने म जति बाहिर पढेको भए पनि उहाँको नेपालको अनुभव अतुलनीय छ । म जहिले पनि बिजनेश बढाउन नयाँ अनुभव लिन चाहन्छु । बुबाको सोचाइ चाहिँ ‘म गाइड गर्छु तर के निर्णय लिनुपर्ने हो, त्यो तिम्रो हातमा छ । राम्रो भयो भने पनि तिम्रो टाउकोमा हो, नराम्रो भयो भने पनि तिम्रो टाउकोमा’ भनेर मलाई पूरै स्वतन्त्रता दिनुभएको छ । 

तपाईंको हजुरबुवा नेपाल चेम्बर अफ कमर्शको शुरुआतकर्ता हो । पछि एफएनसीसीआईको अध्यक्ष हुनुभयो । बुवा पनि एफएनसीसीआईको अध्यक्ष हुनुभयो । बुवा हजुरबाको त्यो ख्यातिले तपाईंलाई मनोवैज्ञानिक दबाब हुन्छ कि ? यो कारणले तपाईंले गर्ने काममा कत्तिको प्रभाव पार्‍यो ? 
दबाब त भन्दिनँ म । तर कहिलेकहीँ नयाँ मानिससँग भेट हुँदा रविभक्त श्रेष्ठको छोरा भनेर अझैसम्म परिचय हुन्छ । तर मलाई त्यसबाट स्वाभिमानमा चोट पुगेको लाग्दैन । मलाई खुशी लाग्छ । गर्व हुन्छ कि बुवाले यति गर्नुभयो भनेर । बुवाले मैले जति पढन पाउनुभएन, रिसर्च गर्न पाउनु भएन । त्यति हुँदा हुँदै पनि उहाँले यत्रो गर्नुभयो । उहाँले मलाई करिअर शुरू हुनुभन्दा अघि यो सम्पत्ति दिनुभएको छ । मैले योभन्दा ठूलो केही न केही गर्नुपर्छ । मैले आफ्नो परिचय बनाउनु छ, मैले दिशा परिवर्तन गर्नु छ । म यसलाई प्रेरणाको रूपमा लिन्छु । रभिभक्त श्रेष्ठको छोराको रूपमा चिनिन पाउँदा मलाई गर्व छ ।

तपाईंको परिवारका महिलाहरू बिजनेशमा आएको थाहा छैन । त्यसको कारण के होला ? 
हाम्रो पुस्तैनी बिजनेश हो । पहिलाबाटै एउटा परम्परा छ कि पुरुषले नै व्यवसायको जिम्मेवारी लिने । तर त्यो परिवर्तन हुन्छ । हाम्रो बिजनेशमा मेरी दिदी संलग्न हुनुहुन्न । उहाँको आफ्नै बिजनेश छ । तर अफिसमा नभए पनि घरमा आमा दिदी, श्रीमतीसँग सल्लाह हुन्छ । 

तपाईंं परिवारमा एक्लो छोरा हुनुहुन्छ । धेरैजसो व्यावसायिक घरानामा धेरैजना सदस्यहरू हुनुहुन्छ । मेरो पनि दाजुभाई भएको भए बिजनेशमा सजिलो हुन्थ्यो, बिजनेश अझै विस्तार गर्न सकिन्थ्यो भन्ने लाग्छ कि ? 

प्रत्यक्ष त हुँदैन, तर सोचेर बस्ता कहिलेकाहीं त्यस्तो पनि लाग्छ । मेरो पनि दाजुभाइ थिए भने कस्तो हुन्थ्यो या बिजनेश विस्तारको लागि सहयोग हुन्थ्यो भन्ने सोच आउँछ । निश्चय पनि परिवार स्रोतले तपाईंलाई बलियो बनाउँछ । तर आफ्नो नियन्त्रण बाहिरको कुरामा सोचेर केही अर्थ छैन । हाम्रो पार्टनरहरू पनि हाम्रै परिवार हो । पार्टनरहरू पनि दाइ, भाइ हो । सँगै हामी बलियो हुन सक्छौं भन्ने सोचेर हामी काम गरिरहेका छौं । 

 धेरै अस्वस्थ प्रतिस्पर्धा हुँदा त्यसको नकारात्मक असर सबैलाई पर्छ । 

युवा उद्यमीहरूलाई तपार्ईंंको सुझाव के छ ? कस्तो क्षेत्रमा लगानी गर्ने, कसरी मौका चिन्ने ? उहाँहरूलाई के कस्ता अवसर र चुनौतीहरू छन् ? 

पहिलाको तुलनामा अहिले उद्यमी हुन सजिलो छ । प्रविधि र इन्टरनेटको पहुँचले अहिले उद्यमी हुन सजिलो बनाएको छ । बिजनेश बढाउनु र टिकाउनु चाहिँ वास्तविक चुनौती हो । अचेल उद्यमी बन्नु फेशन पनि भएको छ । मेरा समकालीनहरू र मभन्दा युवाहरूलाई के भन्छु भने कतिको दुःख गर्नुपर्छ, कतिको गाह्रो छ त्यो कुरा बुझ्नुपर्छ । पूरै प्रतिबद्ध हुनुपर्छ, धेरै कुराको बलिदान गर्नुपर्छ । यस कुरामा मैले धेरै सल्लाह दिनै पर्दैन । किनभने अहिलेका युवाहरू स्मार्ट, ऊर्जावान् छन् । आजको युवा र मेरो स्थितिमा धेरै फरक छ । मैले पो उहाँहरूबाट सल्लाह लिनुपर्छ । किनभने मेरो पृष्ठभूमिले मलाई सजिलो भयो । तर कुनै व्यक्ति पहिलो पटक उद्यमी हुँदैछ भने उसलाई त त्यो गाह्रो हुन्छ । त्यसैले म उहाँहरूलाई सम्मान गर्छु । पहिलोपटक कसैले उद्यम शुरू गर्दैछ भने म सहयोग गर्छु । धेरै नयाँ उद्यमीले मलाई लिंक्डइन, फेसबुकमा म्यासेज गर्नुहुन्छ । म सबैलाई जवाफ दिने गर्छु । किनभने उहाँहरू वास्तविक मेरुदण्ड हो हाम्रो देश विकासको लागि । 

तपाईंं विदेशमा बस्नुभयो, काम पनि गर्नुभयो । बिजनेशको वातावरणको तुलना गर्दा नेपालमा के राम्रो छ, के नराम्रो छ ? 

यी दुई पूरै फरक बजार र अर्थतन्त्र हुन् । अमेरिकाको अर्थतन्त्र केही कारणले फक्रिरहेको छ । एउटा कारण हो उच्चस्तरको नवीनता । त्यहाँ जोखिम लिन प्रोत्साहित हुन्छन् । असफल हुँदा केही समस्या छैन । अमेरिकामा असफलतालाई त सम्मानको कुरा भन्ने भन्ने चलन छ । मेरा साथीहरू धेरै छन् जो २/ ३ ओटा बिजनेशमा फेल भएर चौथो बिजनेशमा धेरै सफल भएका छन् । नेपालमा चाहिँ बिजनेश सफल भएन भने लाज हुने, अरूले ‘ए तिमिले त गर्न सकेनौ’ भन्ने हुन्छ । अमेरिकामा अर्कोपटक गर्दा राम्रो हुन्छ भन्ने परम्परा छ । त्यस्तो परम्परा पनि नेपालमा ल्याउन जरुरी छ । ‘शुरू गरौं, असफल भए पनि केही समस्या छैन, तिमीले सिक्छौ’ भन्ने परम्परा हुन जरुरी छ । अमेरिकामा पनि धेरै प्रतिस्पर्धा छ, त्यहाँ काम र जीवनको बीच सन्तुलन गर्न धेरै अप्ठेरो हुन्छ । अमेरिका र नेपालबीच तुलना गर्न धेरै कठिन छ । किनभने अमेरिका धेरै विकास भएको देश हो भने नेपाल विकासोन्मुख देश हो । तर बिजनेशको सिद्धान्त एउटै हो ।

(विस्तृत अन्तरवार्ताका लागि Youtube.com/c/NewBusinessAgeNepal मा जान सक्नुहुनेछ ।)

प्रतिक्रिया [0]

पुरा नाम: *

इमेल: *

प्रतिकृया: *
पठाउनुहोस