आर्थिक अभियान
पूर्वका सुनसरी मोरङ, झापा लगायत जिल्लामा पछिल्लो समय फैलिएको डेंगीबाट ५ सयभन्दा बढी मानिस संक्रमित भएका छन् । विराटनगर महानगरमा मात्र १० जनामा यसको संक्रमण भेटिएको छ । खासगरी नेपालको तराई क्षेत्रमा डेंगीको प्रकोप रहेको छ । डेंगी खासगरी एडिस एजिप्टाई जातको लामखुट्टेको पोथीले टोक्दा लाग्ने गर्छ । काठमाडौंमा एजिप्टाई जातको पोथी लामखुट्टे पाइन थालेको छ । यसले मुख्यतः वर्षायाममा फुल पार्ने गर्दछ । काठमाडौंमा वर्षा शुरू भएसँगै यो जातको लामखुट्टे पनि बढ्ने अवस्था छ । प्रस्तुत छ– अस्ट्रेलिया र पूर्वी टिमोरमा डेंगी रोग नियन्त्रणमा अनुभव लिएका डेंगी रोग विशेषज्ञ डा. हेमसागर रिमालसँग डेंगीको संक्रमण, लक्षण, उपचार र नियन्त्रणबारे आर्थिक अभियानका विराटनगर संवाददाता रोशनी भट्टराईले गरेको कुराकानीको सार :
डेंगी कसरी लाग्छ ? यसको कारण के हो ?
डेंगीको ज्वरो डेंगी भाइरसको संक्रमणले हुन्छ । यसलाई लामखुट्टेले सार्ने गर्दछ । यो रोग एडिस एजिप्टाई जातको पोथी लामखुट्टेको टोकाइबाट सर्दछ । डेंगी रोग लागेको मानिसलाई टोकेको लामखुट्टेले अर्काे मानिसलाई टोकेमा पनि यसको संक्रमण हुन्छ । अहिले जताततै पानी भरिएका खाल्डाखुल्डी छन् । यस्ता खाल्डाखुल्डी र यत्रतत्र फालिएका प्लास्टिकका बोतलमा जमेका पानीमा एडिस एजिप्टाई जातको पोथी लामखुट्टेको बसाइ एकदमै सहज हुने गर्दछ । यसरी ती लामखुट्टेको संख्या बढेको छ । अहिले शुरू भएको मनसुनको पानीले पनि त्यस्ता खालका लामखुट्टे बढाउन सहयोग गर्दछ । यसरी यस्ता लामखुट्टेको संख्या जति बढ्छ, त्यति नै अनुपातमा यसको संक्रमण पनि बढ्ने गरेको पाइन्छ ।
महामारीका रूपमा फैलिनुको कारण चाहिँ के हो ?
हामी देश–विदेशमा यात्रा गरिरहेका हुन्छांै । यही क्रममा यो रोग पनि फैलिने गर्दछ । नेपालको परिप्रेक्ष्यमा हेर्ने हो भने यो रोग नेपालमा सन् २००६ तिर देखापरेको पाइन्छ । त्यो बेलामा थाइल्यान्ड, मलेशिया, सिंगापुर, अल मेक्सिकन मुलुकमा व्यापक रूपमा यसको संक्रमण थियो । विश्व परिवेशमा हेर्दा पुरानो समस्या हो यो । एडिस एजिप्टाई जातको लामखुट्टेले टोकेपछि रगतमा भाइरस छिर्ने गर्दछ । अनि त्यही लामखुट्टेले अर्काे व्यक्तिलाई टोकेपछि यो भाइरसको संक्रमण हुन्छ । यसैले हामी पोथी लामखुट्टेलाई भेक्टर अर्थात् वाहक भन्ने गर्दछांै । अब यसरी हेर्दा जति लामखुट्टेले त्यस्ता डेंगी प्रभावितलाई टोक्छ, त्यति नै सर्ने सम्भावना पनि रहन्छ ।
लामखुट्टेको जातअनुसार पनि रोगको संक्रमण पनि फरक पर्छ र ?
हो, लामखुट्टेको जातअनुसार पनि यसबाट हुने संक्रमण फरक हुने गर्दछ । लामखुट्टेको आ–आफ्नो विशेषता हुने गर्दछ । कुनै लामखुट्टेले मलेरिया सार्ने काम गर्दछ । अर्काे लामखुट्टेले इन्सेफलाइटिस सार्ने गर्दछ । एडिस एजिप्टाई जातको लामखुट्टे चाहिँ बिहान घाम लागेपछि सक्रिय हुन थाल्छ । पहिलो १–२ घण्टा यो बढी नै सक्रिय हुन्छ । त्यो समयमा यसले टोक्यो भने डेंगी लाग्ने सम्भावना बढी हुन्छ । यसैगरी बेलुका सूर्यास्त हुनुभन्दा २–४ घण्टाअगाडि पनि यो धेरै सक्रिय हुन्छ । यो लामखुट्टे स्वभावैले धेरै उचाइमा उड्न मन पराउँदैन । अलिकति अँध्यारो र जमेको पानीमा बस्न रुचाउँछ । घरका कुलर, एअर कन्डिशन, गमला, इन्डोर प्लान्ट, प्लास्टिकका बोतल, चाउचाउका खोल, टायरलगायतमा बस्ने गर्छ । पानीका प्राकृतिक स्रोतहरूमा भन्दा हामीले फोहोर गरेका स्थानमा यिनीहरू बढी हुन्छन् । यसकारण घरदेखि शहरको सरसफाइ राम्रोसँग गर्न सकियो भने डेंगीको संक्रमण रोक्न सकिन्छ ।
हरेक वर्ष डेंगीको संक्रमण देखिन्छ, यसलाई निर्मूल पार्न के गर्नुपर्छ ?
सन् २००६ मा नेपालको पश्चिमी भूभाग, भेरी नेपालगञ्जतिर डेंगीको संक्रमण ठूलो संख्यामा देखिएको थियो । यसको उन्मूलन गर्न लामखुट्टेकै निर्मूल गर्नुपर्छ । यो काम निकै कठिनाइपूर्ण पनि छ । एडिस एजिप्टाई लामखुट्टेलाई रोक्न विशेषगरी घरआँगनमा सरसफाइ गर्नुपर्छ । लामखुट्टेको वासस्थानमा मालाथिन स्प्रे निरन्तर रूपमा गर्न सकियो भने यसको नियन्त्रण धेरै हदसम्म गर्न सकिन्छ । तर निर्मूल नै गर्न सकिने विषयमा म एउटा सानो उदाहरण दिन्छु । अस्ट्रेलियाको टाउन्सफिल भन्ने ठाउँमा डेंगी संक्रमित मानिस धेरै भेटिए । त्यो क्षेत्रमा खासगरी पूर्वी टिमोरका मानिस बढी यात्रा गर्दछन् । त्यसैले यसको संक्रमण पूर्वी टिमोरबाट सरेको आशंका गरियो । तर अध्ययनबाट एल्बोटिया रहेको लामखुट्टेले डेंगी भाइरस बोक्न नसक्ने पत्ता लाग्यो । त्यसपछि सरकारले एल्बोटिया भाइरससहितको लामखुट्टे उत्पादन गरेर वरपर छाड्यो । यसबाट एडिस एजिप्टाई लामखुट्टे कम हुन थाल्यो । यसको मतलब यसको निर्मूल गर्न बायो टोक्नोलोजीको पनि सहारा लिन सकिन्छ ।
डेंगीको ज्वरो र अन्य ज्वरोमा के फरक छ ?
ज्वरो भनेको कुनै पनि रोगको लक्षण मात्र हो । ज्वरो आफैमा रोग होइन । ब्याक्टेरियल भाइरल, फंगस इन्फेक्शन भएर पनि ज्वरो आउँछ । तर डेंगी भाइरसबाट आएको ज्वरो र अन्य कारणबाट भएको ज्वरोमा धेरै कुरा मिल्छन् । जिउ कटकट खाने, टाउको दुख्ने, असजिलो महसूस हुने, खान मन नलाग्ने, निद्रा नपर्ने लक्षण टाइफाइड, मेनेन्जाइटिस लगायतमा पनि हुन सक्छ । रुघाखोकीको ज्वरोमा पनि यो लक्षण हुन्छ । टाउको दुख्ने, आँखाका नानीहरू असाध्यै दुख्ने, हड्डीहरू टुक्राटुक्रा भए जसरी दुख्ने, जोर्नी दुख्ने, खान मन नलाग्ने, वान्ता हुने लक्षण भने अन्य भाइरल ज्वरोमा कम हुन्छ र डेंगीमा बढी हुन्छ ।
यसका लक्षण के कस्ता हुन्छन् ?
डेंगी ज्वरोको मुख्य लक्षण एक्कासि उच्च ज्वरो आउनु हो । यो ज्वरो ५ देखि ७ दिनसम्म रहन सक्छ । ज्वरोका साथै निम्न लक्षणहरू पनि देखापर्छन्–
यसबाट बच्ने उपाय के के छन् ?
पेट्रोल–डिजेलको मूल्य घट्यो
‘ग्लोबल रिच अष्ट्रेलियन एजुकेसन फेयर’ माघ ५ बाट, अष्ट्रेलियाका २५ बढी युनिभर्सिटीका प्रतिनिधि आउने
जलविद्युत कम्पनीका शेयरमा लगानीकर्ताको आकर्षण, एक महीनामा १९.६४ % बढ्यो परिसूचक
माघे सङ्क्रान्तिको दिन टुँडिखेलमा भीडमा च्यापिएर ११ जना घाइते
लक्ष्मी सन्राइज बैंकको २३औं साधारण सभा
बाटोले विकासको सम्भावना खुलेको छ : अर्थमन्त्री डा. महत
३८ करोडले घट्यो चिया निकासी
पाँच महीनामा निर्जीवन बीमा कम्पनीले आर्जन गरे १५ अर्ब ७२ करोडभन्दा बढी बीमाशुल्क
कृषिमा लगानीको तयारी गर्दै भाटभटेनी
नृसिंहधाम, जहाँ बन्नेछ नेपालको पहिलो पानीमुनिको मन्दिर ! [तस्वीरहरू]
विद्युतीय तार भूमिगत : साढे २ वर्षमा सक्नुपर्ने काम ४ वर्षमा पनि सकिएन