लामखुट्टेको टोकाइबाट लाग्ने डेंगी रोगले पछिल्लो समय महामारीको रूप लिएको छ । जनमानसमा त्रासको रूपमा फैलिरहेको डेंगीका बिरामी दिनानुदिन बढेका छन् । इपिडिमियोलोजी तथा रोग नियन्त्रण महाशाखाको तथ्यांक अनुसार साउनपछि मात्र ५ हजारभन्दा बढीमा डेंगीको संक्रमण पुष्टि भएको छ । सरकारी र निजी अस्पतालमा डेंगी परीक्षण गर्नेको चाप बढेको छ । यसै सन्दर्भमा डेंगी रोग, यसक लक्षण, उपचार लगायतबारे निदान अस्पताल पुल्चोकका ‘इन्टरनल मेडिसिन’ तथा तथा डेंगी रोग विशेषज्ञ डा. राजेश पन्तसँग आर्थिक अभियानका काशीराम बजगाईंले गरेको कुराकानीको सार :
डेंगी कस्तो रोग हो ?
डेंगी नामक भाइरसको संक्रमणका कारण डेंगी रोग लाग्दछ । एडिस जातको लामखुट्टेको टोकाइबाट यो रोग सर्छ । यो लामखुट्टेको शरीर र खुट्टामा सेता÷काला धब्बाहरू हुन्छन् । मानिसको नजीक पानी जमेका ठाउँ यसका लागि अनुकूल हुन्छ ।
डेंगी कसरी सर्छ ?
लामखुट्टेले टोक्नेबित्तिकै यो रोग सर्ने भन्ने होइन । शरीरमा डेंगी भाइरस भएको रोगीको रगत पिएर एडिसले आपूmमा उक्त भाइरसको विकास गर्छ । रोगीको रगत पिएको ३ दिनदेखि १० दिनसम्ममा लामखुट्टेमा डेंगी विकसित हुन्छ । लामखुट्टेमा डेंगी भाइरसको विकास भएपछि यसले एकैचोटिमा धेरैको शरीरमा यो भाइरस सार्न सक्छ ।
डेंगीको संक्रमणपछि कस्ता लक्षण देखिन्छन् ?
यसको संक्रमण भएको ३ दिनदेखि १४ दिनपछि लक्षण देखिन थाल्छन् । शुरूको (प्राइमरी) र दोस्रो (सेकेन्डरी) गरी डेंगीका दुई अवस्था हुन्छन् । शुरूको अवस्थामा कडा ज्वरो आउने, टाउको दुख्ने, बान्ता हुने, मेरुदण्ड तथा जोर्नीहरू अत्यधिक दुख्ने, आँखा रातो हुने, पखाला लाग्ने, घाँटी दुख्ने, छालामा राता दाग देखिने जस्ता लक्षणहरू देखिन्छन् । त्यसपछि बोली लर्बराउने, अनुहार सधैंभन्दा फरक देखिने, पिसाब कम हुने, श्वास फेर्न गाह्रो हुने, पेटमा पानी जम्ने, कलेजो सुन्निने जस्ता ‘वार्निङ शाइन’हरू देखिन थाल्छन् । यस्तै, शरीरमा यो भाइरस विकसित हुँदै जाँदा दोस्रो अवस्थामा रक्तस्राव हुने, रक्ताचाप घट्ने आदि लक्षण देखिन्छन् ।
डेंगीबाट बच्न के गर्नुपर्छ ?
डेंगीको औषधि छैन । यसबाट सुरक्षित रहने उपाय लामखुट्टेको टोकाइबाट बच्ने नै हो । यसका लागि राति सुत्दा भूmल अनिवार्य लगाएर सुत्नुप¥यो । पूरै शरीर ढाक्ने कपडा लगाउनुप¥यो । घर वरिपरि यो लामखुट्टे बस्ने हुँदा नजीकका खाल्डाखुल्डी पुर्ने, फोहोर सफा गर्ने लगायत काम गर्नुपर्छ । यसबाहेक लामखुट्टेको टोकाइबाट बच्ने क्रिम लगाउनु पनि राम्रो हुन्छ ।
यतिबेला महामारीको रूपमा डेंगी फैलिनुको कारण के हुन सक्छ ?
फोहोरमैला व्यवस्थापन नहुनु, घर वरिपरि पानी जम्ने ठाउँ आदि कारण यो रोग फैलिएको हो । जनसंख्या वृद्धि, बसाइसराइ, यातायात, अव्यवस्थित शहरीकरण लगायत कारणले पनि यो रोग फैलिएको हुन सक्छ । एडिस लामखुट्टेको विकासका लागि अनुकूल वातावरण बन्दै गएकाले यो महामारीको रूपमा फैलिएको हो । तर यो नयाँ रोग भने होइन । नेपालमा विगतका वर्षमा पनि यो महामारीको रूपमा पैmलिएको थियो । यतिबेला काठमाडौंमै पनि डेंगीका बिरामी अत्यधिक देखिएका छन् । हाम्रोमा डेंगीका बिरामी दैनिक आठ जना आइरहेका छन् । यातायातको माध्यमद्वारा अन्य ठाउँबाट भाइरस जीवाणु देखिएका छन् । पछिल्लो समय काठमाडौंको तापक्रम बढ्दै गएकाले यस्ता लामखुट्टेका लागि अनुकूल वातावरण बन्दै गएको छ ।
यो लामखुट्टे कुन समयमा बढी सक्रिय हुन्छ ?
बिहानको समयमा यो लामखुट्टे बढी सक्रिय हुन्छ । बिहान न्यानो तापक्रममा यसले टोक्ने सम्भावना बढी भएकाले विशेष सचेत हुनुपर्छ ।
कुन अवस्थामा डेंगी खतरनाक हुन सक्छ ?
हुन त अहिले डेंगीले महामारीकै रूप लिएको छ । सयौं मानिसमा यो रोग देखिएको छ, सामान्य अवस्था छैन । डेंगी भाइरस ए, बी, सी र डी गरी चार प्रजातिको हुन्छ । चार ओटामध्ये एउटा भइरस भएमा त्यो त्यति डरलाग्दो हुँदैन । सामान्यतया एक मौसममा एक प्रजातिको डेंगी सक्रिय हुने गरेको छ । अहिले अधिकांशमा प्राइमरी डेंगी देखिएको छ, जुन त्यति खतरनाक हुँदैन । तर सेकेन्डरी अवस्थाको डेंगीबाट मृत्युसम्म हुन सक्छ । हालै पनि काठमाडौंबाहिर केहीको ज्यान गएको छ । पोहोर सामान्य अवस्थामा रहेको डेंगीले अहिले विकराल बनेको छ । अर्को वर्ष अहिलेको भन्दा फरक डेंगी भाइरसले संक्रमण गरेमा त्यो पनि भयावह हुनेछ । यसकारण रोग फैलन नदिन सबैतिरबाट प्रयास थाल्नुर्ने देखिएको छ ।
एडिस लामखुट्टे कस्तो ठाउँमा बस्छ ?
पानी जमेको बढी तापक्रम भएको ठाउँमा यो लामखुट्टे बस्छ । घरभित्र पानी जमेको बाल्टी, गाग्री, ट्यांकी आदिमा पनि यसले घर बनाउन सक्छ । टायर, गमला र पानी जमेको खाली भाँडामा पनि यो बसेको हुन सक्छ ।
डेंगीको उपचार कसरी हुन्छ ?
प्राइमरी अवस्थालाई सामान्य मानिन्छ । यस्तो अवस्थामा अस्पताल भर्ना गर्न जरुरी छैन । बिरामीको रगत परीक्षण गरेर शरीरलाई आवश्यक मात्रामा पानी पिउन सुझाव दिइन्छ । यस्तै अन्य सहयोगी उपचार यसमा पर्दछन् । त्योभन्दा जटिले अवस्थामा पुनः परामर्श लिनुपर्छ । जतिसक्दो चाँडो रोगको पहिचान गरी अन्य असर पर्नबाट बच्न सकिन्छ । डेंगी लाग्दा जथाभावी कुनै पनि औषधि खानुहुँदैन । लक्षण देखिएमा तुरुन्त विशेषज्ञसँग परामर्श लिनुपर्छ ।
कन उमेर समूह वा वर्गका मानिसमा डेंगीको उच्च जोखिम देखिन्छ ?
बालबालिका, वृद्धवृद्धा, गर्भवती महिलाका साथै मधुमेह, उच्च रक्तचाप, मुटु, कलेजो तथा मिर्गौलाका रोगी लगायत डेंगीको उच्च जोखिममा हुन्छन् ।
अन्त्यमा के भन्नुहुन्छ ?
अहिलेको अवस्थामा महामारीको रूपमा यो रोग फैलिरहेकाले यसका लक्षण देखिएमा जाँच गर्न र यसबाट बच्ने उपाय अपनाउन आवश्यक छ । डेंगी लाग्दैमा आत्तिनुपर्दैन, तर आवश्यक परामर्श र उपचारमा भने ध्यान दिनुपर्छ । दुखाइ कम गर्ने लगायत कुनै पनि औषधि डाक्टरको सल्लाहविना खानुहुँदैन ।
पेट्रोल–डिजेलको मूल्य घट्यो
‘ग्लोबल रिच अष्ट्रेलियन एजुकेसन फेयर’ माघ ५ बाट, अष्ट्रेलियाका २५ बढी युनिभर्सिटीका प्रतिनिधि आउने
जलविद्युत कम्पनीका शेयरमा लगानीकर्ताको आकर्षण, एक महीनामा १९.६४ % बढ्यो परिसूचक
माघे सङ्क्रान्तिको दिन टुँडिखेलमा भीडमा च्यापिएर ११ जना घाइते
लक्ष्मी सन्राइज बैंकको २३औं साधारण सभा
बाटोले विकासको सम्भावना खुलेको छ : अर्थमन्त्री डा. महत
३८ करोडले घट्यो चिया निकासी
पाँच महीनामा निर्जीवन बीमा कम्पनीले आर्जन गरे १५ अर्ब ७२ करोडभन्दा बढी बीमाशुल्क
कृषिमा लगानीको तयारी गर्दै भाटभटेनी
नृसिंहधाम, जहाँ बन्नेछ नेपालको पहिलो पानीमुनिको मन्दिर ! [तस्वीरहरू]
विद्युतीय तार भूमिगत : साढे २ वर्षमा सक्नुपर्ने काम ४ वर्षमा पनि सकिएन