जोखीम घटाउन पोर्टफोलियो व्यवस्थापन

मल्लिका घिमिरे

कुनै पनि लगानीकर्ताले गरेको लगानीको उद्देश्य नाफा कमाउने हो । बढी नाफा गर्न सामान्यतया बढी नै जोखीम लिनुपर्छ भनिन्छ । तर, त्यो गलत हो । जोखीम घटाउन सके मात्र बढी नाफा पाइन्छ । यसको अर्थ जोखीम नै नलिने भन्ने होइन, जोखीम लिनुपर्छ तर त्यसलाई व्यवस्थापन गरेर घटाउन सक्नुपर्छ । पोर्टफोलियो व्यवस्थापनको अवधारणा जोखीम व्यवस्थापन गरेर त्यसलाई घटाउने एउटा उपाय हो । सबै अण्डालाई एउटै डब्बामा राख्नु हुँदैन भन्ने अवधारणाबारे हामी सबैलाई थाहा छ । पोर्टफोलियो व्यवस्थापनको अवधारणा पनि यही हो । अर्थात् हाम्रो सबै लगानी एकै ठाउँमा खन्याउनु हुँदैन, त्यसमा विविधीकरण हुनुपर्छ । पोर्टफोलियो कागजात राख्ने झोला हो । यसरी लगानी पोर्टफोलियो भनेको विभिन्न सम्पत्तिमा गरिएको लगानीसम्बन्धी प्रमाणपत्र राखिएको झोला हो । यो झोला नै हुन सक्छ अथवा कम्प्युटरमा राखिएको फाइल पनि हुन सक्छ । हरेक लगानीकर्ताले यस्तो एउटा पोर्टफोलियो बनाउनुपर्छ । पोर्टफोलियो बनाएर मात्र जोखीम घट्दैन । यसको व्यवस्थापन पनि गर्नुपर्छ । अनि मात्र जोखीम घट्छ । पोर्टफोलियो व्यवस्थापनका केही मूलभूत अवधारणा वा सिद्धान्त छन् । पहिलो सिद्धान्तअनुसार सबै लगानी एउटै क्षेत्र (अथवा सम्पत्ति)मा मात्र गर्नु हुँदैन । केही लगानी घरजग्गा, केही सुनचाँदी, केही बीमा पोलिसी, केही ऋणपत्र र केही साधारण शेयरमा गरी लगानीको विविधीकरण गर्नुपर्छ । यस्तो गर्न सके पोर्टफोलियो व्यवस्थापन हुन सक्छ । त्यसैले, कुनै पनि व्यक्तिको पोर्टफोलियोमा यस्ता खालका विभिन्न लगानी हुनु वाञ्छनीय छ । शेयर प्रमाणपत्र, बैङ्क ब्यालेन्सको पासबूक अथवा निस्सा, बीमा पोलिसी, घरजग्गाको कागजात, सुनचाँदी स्वामित्वको कागज आदिलाई सम्पत्ति (एसेट) भनिन्छ । यिनै सम्पत्ति राख्ने झोलालाई पोर्टफोलियो भनिएको हो । यसरी सम्पत्तिको एउटा पोर्टफोलियो हुन्छ । त्यसैभित्र शेयर लगानीको एउटा छुट्टै पोर्टफोलियो र घरजग्गामा आदिमा गरिएको लगानीको अर्को छुट्टै पोर्टफोलियो हुन्छ । पोर्टफोलियो व्यवस्थापनको मुख्य उद्देश्य जोखीम घटाउनु हो । आफूसँग भएको सबै रकम एउटै सम्पत्ति वा एउटै कम्पनीको शेयरमा मात्र लगानी गरियो भने त्यो सम्पत्ति वा त्यस कम्पनीको शेयरको मूल्य घट्दा धेरै जोखीम हुन्छ । तर, सो रकमले फरक फरक सम्पत्ति तथा फरक फरक कम्पनीको शेयर खरीद गरियो भने एउटा सम्पत्ति वा कम्पनीको मूल्य घटे पनि अर्को सम्पत्ति वा कम्पनीको मूल्य बढ्दा त्यसले जोखीम घटाइदिन्छ । एकभन्दा बढी सम्पत्तिमा निश्चित अनुपातले लगानी गर्दा त्यसबाट उत्पन्न हुने जोखीम कम तथा कहिलेकाहीँ शून्य पनि हुने गर्छ । पोर्टफोलियोको प्रतिफल र जोखीम एकभन्दा बढी सम्पत्ति र कम्पनीमा लगानी गरेर बनाइएको पोर्टफोलियोबाट अपेक्षित प्रतिफललाई पोर्टफोलियोको प्रतिफल र त्यो पोर्टफोलियोबाट अपेक्षित प्रतिफलमा आउन सक्ने विचलनलाई पोर्टफोलियो जोखीम भनिन्छ । पोर्टफोलियोको प्रतिफल जहिले पनि पोर्टफोलियोमा समावेश गरिने सम्पत्तिपिच्छेको प्रतिफलको दर र ती सम्पत्तिमा गरिने लगानीको अनुपातमा निर्भर हुन्छ । फरक फरक सम्पत्ति वा कम्पनीमा गरिएको लगानीको अनुपात र प्रत्येक सम्पत्ति तथा कम्पनीको अपेक्षित प्रतिफलको दरको भारित औसतलाई पोर्टफोलियो प्रतिफल भनिन्छ । विभिन्न सम्पत्ति वा कम्पनीमा गरिएको लगानीको अनुपात र प्रत्येक सम्पत्ति वा कम्पनीको अपेक्षित प्रतिफलको दरको आधारमा भारित औसत प्रतिफल (पोर्टफोलियो प्रतिफल) निर्धारण गरिन्छ । पोर्टफोलियोको माध्यमबाट धेरै हदसम्म जोखीम घटाउन सकिन्छ भने कहिलेकाहीँ जोखीम नै नहुन पनि सक्छ । तर, जोखीम नियन्त्रण तथा कम गर्न सकिने वा नसकिने भन्ने चाहिँ पोर्टफोलियोमा समावेश भएका कम्पनीको प्रतिफलबीच हुने तथ्याङ्कीय सम्बन्ध (कोरिलेशन)मा निर्भर रहन्छ । एउटा कम्पनीको प्रतिफल बढ्दा अर्को कम्पनीको प्रतिफल घट्ने र एउटाको घट्दा अर्कोको बढ्ने गर्छ भने ती दुईबीच ऋणात्मक सम्बन्ध (नेगेटिभ कोरिलेशन) छ भनिन्छ । दुवैको प्रतिफल सँगसँगै बढ्ने वा घट्ने गर्छ भने तीबीचको सम्बन्धलाई सकारात्मक भनिन्छ । सबै लगानी पूर्ण सकारात्मक सम्बन्ध भएका सम्पत्तिमा छ भने त्यसमा उच्च लाभ पनि हुन सक्छ, सबै लगानी डुब्ने जोखीम पनि उच्च हुन्छ । आफ्नो पोर्टफोलियो त्यस्तो नहोस् भनेर लगानीकर्ता सतर्क रहनुपर्छ । पूर्ण ऋणात्मक सम्बन्ध भएका सम्पत्ति वा कम्पनीमा सबै लगानी छ र त्यसलाई आधा आधा गरिएको छ भने भने कहिले घाटा पनि हुँदैन, कहिले नाफा पनि हुँदैन । किनभने, त्यस्ता सम्पत्तिमा एउटाबाट हुने नाफा अर्कोमा हुने घाटाले खाइदिन्छ । त्यस कारण लगानीकर्ताले आफ्नो पोर्टफोलियो यस्तो पनि नहोस् भन्ने सुनिश्चित गर्नुपर्छ । यसका लागि आफ्नो पोर्टफोलियोको निरन्तर अनुगमन तथा निगरानी गर्नुपर्छ । यसरी निगरानी गर्दा बढी जोखीम तर लाभको सम्भावना कम भएको सम्पत्ति बेचेर हटाइदिनुपर्छ । त्यसरी आएको रकमले जोखीम कम तर लाभको सम्भावना बढी भएको सम्पत्ति किनेर पोर्टफोलियो थप बलियो पार्नुपर्छ ।

प्रतिक्रिया [0]

पुरा नाम: *

इमेल: *

प्रतिकृया: *
पठाउनुहोस