टप डाउन डेमोक्रेसी

Krishna Giri

नेपालको प्रजातन्त्र खतरामा पर्‍यो भनेर फेरि केही मानिसहरु दन्तबजान गर्न शुरु गरेका छन् । तर, नेपालको प्रजातन्त्र खतरामा परेको नभई यसको कोर्स परिवर्तन भएको मात्र हो । पहिले अर्थात् २०५० को दशक शुरु हुँदा नेपालको प्रजातन्त्रमा ‘बटम अप अप्रोच’, अर्थात् ‘तलबाट माथि उक्लने’ खालको थियो । तर, स्थानीय निकाय भङ्ग गरिएपछि नेपालको प्रजातन्त्र ‘टप डाउन डेमोक्रेसी’मा परिवर्तित भयो । समयसमयको कुरा मात्र हो ।

यसको मतलव नेपालमा डेमोक्रेसी नै सिद्धियो भन्ने चैं होइन । उदाहरणका लागि यो वर्ष सन् २०१७ मा मात्रै एउटा होइन, तीन÷तीनओटा चुनाव गर्ने भनिसकिएको छ । हामीले ८ वर्षमा नौओटा प्रधानमन्त्रीलाई देशको नेतृत्व गर्ने मौका टिइसकेका छौं । देशको राष्ट्रपति, सभामुख, प्रधानन्यायाधीशजस्ता उच्च पदमा महिलाहरुलाई नियुक्त गरिएको छ । योभन्दा उम्दा प्रजातन्त्र खोज्न विश्वमा कहीँ गइरहन नपर्ला ।

अहिलेको समस्या केवल स्थानीय तहको चुनाव गर्ने कि स्थानीय निकायको पहिला भन्ने विवादले मात्र उत्पन्न भएको हो । ‘बटम अप डेमोक्रेसी’बाट ‘टप डाउन डेमोक्रेसी’मा बढुवा भएका कारणले समस्या आएजस्तो मात्र प्रतीत भएको हो ।

यो टप डाउन र बटम अप भन्ने कुरा विकास प्रयास, व्यवस्थापन, भोजभतेरलगायत धेरै विषयमा लागू हुन्छ । जस्तै, चाइनिजहरुसँग खानपिनमा बस्दा मदिराको गिलासलाई बेलाबेलामा ‘बटम अप’ गर्नुपर्ने हुन्छ । अर्थात् गिलासको तरल पदार्थलाई एकैचोटी रित्याउनुपर्ने हुन्छ, अहिले नेपाली बैङ्कहरुले लगानीयोग्य पूँजी सबै एकैचोटि सिध्याएजस्तै । तर, यो ‘टप डाउन’ मा जाने कि ‘बटम अप’मा भन्ने कुरामा भने बेलाबेलामा विवाद भइरहन्छ । जस्तै, एमाले ‘बटम अप’को पक्षमा छ, अर्थात् एकैचोटि तल्लो वा स्थानीय निकायको चुनाव गरेर सिध्याऊँ भन्छ । तर मधेशवादी दलहरु भने ‘टप डाउन’को पक्षमा छन् । अर्थात् माथिल्लो निकाय संसद्बाट संविधान संशोधन गरेर मात्र अघि बढौं भन्छन् । ढुलमूले काङ्ग्रेस पनि अहिले आएर ‘बटम अप’ कै पक्षमा देखिन थालेको छ । सत्ताधारी माओवादी भने ‘न यता न उता, मूलाबारी भित्ता’ को अवस्थामा छ ।

यस्ता कुराहरुमा विवाद हुनुको एउटा कारण यी सिद्धान्तहरुको उच्चारण र बुझाइमा फरक भएकाले पनि हुन सक्छ । जस्तै, ‘बटम अप’लाई चाइनिजहरु ‘कान पेई’ भन्छन् । अर्थात् गिलासलाई एकैचोटि रित्याऊँ भन्छन् । तर नेपालीमा यसैलाई कसैले ‘ग्याम्बे’ भन्छन् भने कतिपयले त ‘घ्याम्पे’ भन्छन् । अर्थात् बसेपछि घ्याम्पा नै लिएर बसौं भनेजस्तो । घ्याम्पालाई एकैचोटि रित्याउन गाह्रै पर्छ । यसरी घ्याम्पा नै अगाडि राखेर बसेपछि तरलताको समस्यै रहेन । चुनाव भयो भने त्यो जुनसुकै तहको होस् त्यसले दुवै अर्थमा (नगद र मदिरा) बजारमा तरलता सिञ्चित गर्दछ । किनभने चुनावले पैसाको नगद र मदिरा दुवै तरलतासम्बन्धी गण्डकी–कोशी–कर्णाली नै बगाइदिने गरेको इतिहास नै छ । यसो भएपछि बैङ्क, शेयर लगानीकर्ता सबैका आवश्यकता पूरा हुन्छन् । अहिले पनि मानिसहरु नेपाल सरकारको घ्याम्पे नीतिबाट कहिले तरलता प्रवाह होला र काम चलाऊँला भनेर बडो आशापूर्ण नजर लिएर बसेका छन् । बटम अप एप्रोच भएमा सरकारको घ्याम्पा कहिले फुट्ला भनेर आशामुखी भएर बस्नु पर्दैन । स्थानीय चुनाव भयो भने यसरी फाइदै फाइदा ।

तर, यो बटम अप सिद्धान्तका बेफाइदा पनि छन् । यसमा तेलको दियो बाल्दा जस्तो ‘क्यापिलरी एक्सन’ मार्फत तलबाट तरल पदार्थ माथि जानुपर्ने हुन्छ । चाहे त्यो विकास होस्, समृद्धि होस् वा कुनै पनि निर्णय सबै सबै तलबाट माथितिर जानुपर्ने हुन्छ । यो नीति नेपालका लागि त्यति हावापानी सुहाउँदो छैन । अमेरिकाजस्ता देशतिर मात्र यो बढी प्रभावकारी देखिन्छ । अमेरिकामा त राष्ट्रिय निकुञ्ज नै छन्, जहाँ जमिनमुनिबाट पानीको फोहोरा निरन्तर माथिमाथि गइरहेको पाइन्छ र त्यहाँको राजनीतिमा पनि त्यस्तै छ । तर, हाम्रोमा त्यस्तो हुँदैन । किनकि हावापानी फरक छ । हिमालमा हिउँ पग्लन्छ । अनि माथि पहाडबाट खोला तलतल बग्दै अन्ततः तराईतिर पुग्छ । अनि त्यहाँबाट सीमा कट्छ ।

यसरी, हाम्रोमा राजनीति, विकास, प्रजातन्त्र, समृद्धि, निर्णयहरु सबैसबै कुराहरुमा ‘टप डाउन’ अर्थात् माथिबाट तलतल जाने सिद्धान्तले मात्र काम गर्ने वातावरण छ । त्यसैले प्रजातन्त्र होस् वा समृद्धि, माथिमाथि बस्नेहरुसम्म बल्ल पुगेको छ । त्यसलाई तलसम्म चुहिन भने अलि समय लाग्ला । यसरी हाम्रोमा ‘टप डाउन’ सिद्धान्तले काम गरिरहेकाले संविधान होस् वा चुनाव, सबैभन्दा पहिले टपबाट गर्नुपर्छ अर्थात् पहिले राष्ट्रिय संसद्को, त्यसपछि प्रदेशको, अनि मात्र स्थानीय निकायको चुनाव गर्नु उचित देखिन्छ ।

यसो भन्दा मलाई मधेशवादीको तर्कसँग सहमत भएको भन्ने आरोप नलागोस् । यो त विशुद्ध व्यवस्थापकीय सिद्धान्तका आधारमा राजनीतिक विश्लेषण मात्र गरिएको हो । विश्लेषणहरु यस्तै हुन्छन् । तर, गर्ने त हाम्रा स्वनामधन्य नेताहरुले नै हो जो माथि टपमा हुनुहुन्छ । त्यसकारण यो स्वतः टप डाउन हुने नै भयो । किनकि नेपालका नेताहरु त सर्वज्ञ र सर्वशक्तिमान् जो हुनुहुन्छ । यो पङ्क्तिकारजस्ता अदना जनता जनार्दनहरुको विश्लेषणको त के अर्थ रहन्छ र ?

प्रतिक्रिया [0]