विद्युतीय सवारी प्रयोग

Sep 13, 2018

प्रडक्ट.समाचार. यातायात

हिमा वि.क. विद्युतीय सवारीसाधनको प्रयोगले विश्वभर नै प्राथमिकता पाइरहेको अवस्थामा नेपाल पनि यसको प्रयोगलाई विस्तार गर्ने क्रममा छ । सोही कार्यलाई प्रोत्साहन गर्न भन्दै अहिले राष्ट्रपतिदेखि ऊर्जामन्त्री, राष्ट्रिय योजना आयोगका पूर्व–उपाध्यक्षलगायतले विद्युतीय सवारीको प्रयोग गरेका छन् । साथै, व्यक्तिगत रूपमा पनि विद्युतीय सवारीसाधनको प्रयोग बढ्दै गएको छ । विश्वमा विद्युतीय सवारीसाधन मूलतः वातावरणमैत्री तथा हाल भएको प्रदूषणलाई कम गर्ने विषयमा केन्द्रित हुँदा नेपालमा भने यस प्रकारका साधनले तीनओटा पक्षमा प्रत्यक्ष प्रभाव पार्ने देखिन्छ । अहिले मुलुकको अर्थतन्त्रलाई नै आयातमुखी अर्थतन्त्रको रूपमा चित्रण गरिने अवस्था छ । यस अवस्थालाई टेवा दिने कार्यमा पेट्रोलियम पदार्थको आयातलाई प्रमुख मानिएको छ । नेपाल आयल निगमको २०७४/७५ सम्म आइपुग्दा मुलुक इन्धनको खपतमा २० प्रतिशतले वृद्धि भएको देखिन्छ । नेपाल पेट्रोलियम पदार्थमा पूर्णरूपमा भारतमाथि निर्भर छ । विद्युतीय सवारी सञ्चालन गर्दा नेपालले लाभ लिने पहिलो पक्ष भनेको व्यापार घाटा कम गर्नु हो । गत आव २०७४/७५ मा नेपालले वैदेशिक व्यापार घाटा करीब रू. ११ खर्ब ६२ अर्ब पुगेको थियो । त्यसमा पेट्रोलियम पदार्थ आयात गर्दा नेपालले करीब २ खर्ब (रू. १ खर्ब ९८)को पेट्रोलियम पदार्थ आयात गरेको भन्सार विभागको तथ्याङ्क छ । जनसङ्ख्या र सवारीसाधनको वृद्धिसँगै इन्धनको खपत पनि सोही क्रममा बढ्दै गएको छ । खाना पकाउने ग्यासदेखि सवारीसाधनका लागि इन्धनको आवश्यकता पर्छ । यसबाट आयात हुने इन्धनलाई कम गराउन पनि नेपालले बिजुली उत्पादनलाई प्राथमिकतामा राखेर खपत बढाउन जोड दिनुपर्छ । अहिले यही कार्यलाई प्रोत्साहन गरिएको छ । अर्काे दोस्रो पक्ष विश्वले अहिले गरेको अभ्यासमा नेपालको पनि अग्रसरता । नेपालका प्रमुख शहर काठमाडौंलगायत केही शहर वायुप्रदूषण भएका शहरको रूपमा गणना हुन थालेका छन् । खासगरी पुराना सवारीसाधनबाट निस्किएको धूँवाका कारण पनि वायुप्रदूषण हुने गरेको देखिएको छ । यसलाई कम गराउन विद्युतीय सवारी अत्यावश्यक हुन्छ । ध्वनि तथा वायुप्रदूषण कम गरी वातावरणमैत्री पर्यावरणको सृजनाका लागि पनि अब विद्युतीय सवारीलाई जोड दिनु आवश्यक छ । यसले वातावरण स्वच्छ राख्न मद्दत गर्नुका साथै जनस्वास्थ्यमा पनि सकारात्मक प्रभाव पार्छ । अहिले वायुप्रदूषणका कारण आमजनताको स्वास्थ्यमा प्रतिकूल प्रभाव पर्दै आएको छ भने यसले राज्य तथा सर्वसाधारणको ठूलो लगानी यसमा परिचालन भएको छ । यसलाई रोक्न पनि विद्युतीय सवारीको प्रयोगले टेवा पुर्‍याउँछ ।

यसैगरी तेस्रो पक्ष कार्बन व्यापार हो । कार्बन मोनोअक्साइड ग्यासका कारण अहिले प्रदूषण बढ्दै गएको छ । पुराना प्रक्रिया (डिजेल, पेट्रोल, मट्टितेल र दाउरा) बाट सञ्चालन हुने सवारीसाधन र दैनिक खाना बनाउने प्रक्रियालाई विद्युत्मार्फत गर्न सकियो भने कार्बन उत्सर्जनमा कमी आउँछ । यसले वातावरण जोगाउन मद्दत मिल्छ । एकातर्फ यसले वन जङ्गलको विनाश रोक्छ, भने अर्काेतर्फ स्वच्छ बिजुलीमार्फत आम सर्वसाधारणका कार्यहरू (खाना पकाउनेदेखि सवारीमा आवतजावत) गर्दा सस्तो र सुलभ हुँदा दिनचर्यामै सकारात्मक प्रभाव पार्छ । कार्बन उत्सर्जन कम गराएर नेपालले यसलाई निर्यात व्यापारको रूपमा अघि बढाउन सक्छ । अहिले सरकारले ‘रेड’ कार्यक्रममार्फत कार्बन व्यापारका विषयमा छलफल अघि बढाइसकेको छ । अर्काेतर्फ नेपालको ऊर्जालाई ‘स्वच्छ ऊर्जा’को रूपमा हेरिएको छ । यसले नेपालको विद्युत् निकासीमा मद्दत पुर्‍याउने निश्चित छ । अहिले संसारभर नै वातावरण प्रदूषणको विषय पेचिलो बन्दै गएको छ । यसबाट हुने हानि तथा क्षतिका विषयलाई विश्वले नै गहन रूपमा हेरेकाले नेपालले पनि यसलाई महत्त्व दिनु आवश्यक हुने साङ्ग्रिला मोटर्स प्रालिका सेल्स एण्ड सर्भिस प्रमुख अच्यूतराज आचार्यको तर्क छ । २०१० देखि विद्युतीय सवारी विक्री गर्दै आएको अग्नि इनर्जी प्रालिका वरिष्ठ कार्यकारी प्रवन्धक प्रमोद भण्डारी पहिलाभन्दा अहिले निकै सहज भएको बताउँछन् । ‘विद्युतीय सवारी भिœयाउने हामी पायोनीयर कम्पनी हौं । अहिले सबैले ल्याउन थालेका छन्,’ उनले भने, ‘काठमाडौंलाई प्रदूषणमुक्त बनाउन, स्वच्छ श्वासप्रश्वास र स्वच्छ जीवनशैली अपनाउन यसले मद्दत गर्छ ।’ सरकारले मास ट्रान्सपोर्ट (ठूला सीट क्षमता)का सवारी सञ्चालनलाई उच्च प्राथमिकता दिएको अवस्थामा निजीक्षेत्रका यातायात व्यवसायीले अहिले चाइनाबाट विद्युतीय सवारीसाधन आयात गर्ने क्रममा छन् । सरकारले यस्ता सवारी आयातमा ५० प्रतिशत भन्सार छूट दिएको छ भने सडक दस्तूर पनि मिनाहा गरेको छ । यसले गर्दा पनि अहिले सबैको प्राथमिकतामा विद्युतीय सवारीसाधन परेको देखिएको छ । पूर्वाधार र ब्याट्री व्यवस्थापनको चिन्ता ! विद्युतीय सवारीसाधनको प्रयोगमा तीव्र रूपमा चासो बढ्दै गर्दा यसका लागि आवश्यक पर्ने पूर्वाधारको उपलब्धता र यसमा प्रयोग हुने ब्याट्री व्यवस्थापन अहिले चुनौतीका विषय बनेका छन् । अर्काेतर्फ व्यक्तिगत प्रयोजनका लागि सञ्चालन गरिएका यस्ता गाडीहरू सार्वजनिक बसको रूपमा सञ्चालन गर्ने भन्ने विषय पनि चुनौती छ । काठमाडौंमा मङ्गलवारदेखि शुरू भएको नाडा अटो शोमा पनि विद्युतीय सवारीसाधन लञ्च गर्ने विषय प्राथमिकतामा रहेको देखियो । यसमा विभिन्न कम्पनीका नेपाली आधिकारिक विक्रेताहरूले विद्युतीय गाडी लञ्चलाई नै उच्च प्राथमिकता दिए । त्यसमध्ये महिन्द्रा, किया, होण्डा, हुण्डाईजस्ता चर्चित ब्राण्डले विद्युतीय चार्जिङ स्टेशन नै राखेर गाडीहरूको प्रचारप्रसार गरेका थिए भने आम अवलोकनकर्ताको चासोसमेत यस्तै गाडीमा देखिएको थियो । नाडा अटोमोबाइल्स एशोसिएशन अफ नेपालका विद्युतीय सवारीसाधन कमिटीका अध्यक्ष सुरज भट्टराईले यसपटकको अटो शोमा विद्युतीय सवारी नै प्राथमिकतामा राखिएको बताए । ‘यसप्रकारका गाडीहरू सञ्चालन गर्न चासो बढ्दै गएको अवस्थामा पूर्वाधार (ब्याट्री चार्जिङ) र ब्याट्री व्यवस्थापनमा चिन्ताको विषय भएको छ,’ उनले भने, ‘अब हामीले चार्जिङ स्टेशन स्थापना र ब्याट्री व्यवस्थापन गर्न अब सरकार तथा निजीक्षेत्रको सहकार्यमा अन्तरराष्ट्रिय अभ्यास हेर्दै गृहकार्य अघि बढाउनु आवश्यक छ ।’