हिमा वि.क.
नेपालको पर्यटन क्षेत्र पर्वतसँग अन्तरसम्बन्धित छ । देशको पर्यटन व्यवसाय पर्वतले नै थामेको छ । पर्यटकहरू यहाँका शहर हेर्न होइन, पहाडी क्षेत्रमा ट्रेकिङ, हिमाल आरोहण र स्थानीय जनजीवन तथा संस्कृति अवलोकनका लागि आउँछन् । यसले गर्दा पर्वतीय पर्यटन नेपालको पहिचान नै बनेको छ ।
नेपालको पर्यटन क्षेत्रमा सांस्कृतिक सम्पदा र पर्वतको महत्वपूर्ण भूमिका छ । त्यसमा पनि पर्वत मुख्य हो । नेपाल आउने अधिकांश पर्यटक ट्रेकिङ वा हिमाल आरोहणमा जान्छन् । शहर घुम्ने पर्यटक भने काठमाडौं उपत्यकाका पुरातात्विक तथा सांस्कृतिक सम्पदा अवलोकनमा आकर्षित हुने गरेका छन् ।
हिमाल, पहाड, तालतलैया, नदीनालासँग सम्बन्धित पर्यटनले व्यवसाय बढाएको मात्र छैन, हजारौंलाई रोजगारी पनि दिएको छ । यस्तै, यो क्षेत्रमार्फत देशको अर्थतन्त्रमा समेत ठूलो टेवा पुगेको छ ।
नेपालले सन् २०२० लाई नेपाल भ्रमण वर्ष मनाउने घोषणा गरिसकेको छ । २० लाख पर्यटक भिœयाउने लक्ष्य राखेर भ्रमण वर्षको तयारीमा जुटेको सरकारका लागि २०१८ पर्यटक आगमनको दृष्टिले सुखद बनेको देखिन्छ । नेपालको सिंगो पर्यटन क्षेत्रमा पर्वतीय पर्यटनको हिस्सा ठूलो छ । पर्वतीय पर्यटन व्यवसाय फस्टाएसँगै यससँग सम्बन्धित संघ/संस्थाको संख्या पनि बढ्दै गएको छ । पर्वतीय पर्यटन गतिविधिमा हाइकिङ, ट्रेकिङ, हिमाल आरोहण, प्याराग्लाइडिङ, र्याफ्टिङ लगायत पर्छन् ।
नेपालमा साना–ठूला गरी ३ हजारभन्दा बढी हिमाल तथा पर्वत छन् । यीमध्ये अधिकांशमा पर्यटन गतिविधि हुने गरेका छन् । यसबाट राज्यलाई वार्षिक करोडौं राजस्व संकलन गर्छ भने स्थानीय बासिन्दाले समेत रोजगारी, आयआर्जन र व्यवसायको अवसर पाएका छन् ।
पर्यटन क्षेत्रलाई विशेष प्राथमिकता दिएको भनिए पनि यससँग सम्बन्धित पूर्वाधार विकास, पर्वतारोहीको सुरक्षा, सेवालगायत पक्षमा ठोस काम हुन सकेको छैन । नेपालको पर्वतारोहण क्षेत्रमा सुरक्षा व्यवस्थित र विश्वसनीय हुन सकेको छैन । लामो ट्रेकिङ वा पर्वतारोहण रूटमा अझै पनि उपचार कक्षको व्यवस्था छैन । पर्यटकलाई स्वास्थ्यसम्बन्धी कुनै समस्या परेमा तत्काल उपचार सेवा पुर्याउन कठिनाइ हुने गरेको छ ।
प्रविधिको प्रयोग नहुँदा एटीएमको व्यवस्था छैन । यसले गर्दा पर्वतारोही तथा ट्रेकिङमा जानेले भौतिक रकम बोकेरै जानुपर्ने बाध्यता छ । पर्वतीय पर्यटन सम्बन्धी पर्याप्त जानकारी दिने एप्स सरकार तथा सम्बन्धित संस्थाले प्रयोगमा ल्याउन सकेका छैनन् । हिमाल चढ्दा होस् वा पहाड, त्यसमा सुरक्षाको प्रत्याभूति नहुँदा पर्वतारोही लुटिएका घटना पनि बाहिर आएका छन् । पर्वतारोहीले ज्यान जोखीममा राखेर आरोहण गर्नुपर्ने बाध्यता छ ।
सरकार र पर्यटन क्षेत्रसँग सम्बन्धित क्षेत्रले पवतारोहणमैत्री पूर्वाधार विकास, प्रविधिको प्रयोग, स्वास्थ्य सेवा, होटल/लजको व्यवस्था तथा तिनको गुणस्तरमा ध्यान दिन जरुरी छ । पहाडी र हिमाली क्षेत्रमा पूर्वाधारको समस्या दीर्घकालीन समाधानका लागि योजना बनाएर काम गर्नुपर्छ । यस्तै, हवाई सेवा सुरक्षित र चुस्त बनाउनुपर्छ ।
पर्वतारोहीको संख्या वृद्धिले पर्वतीय पर्यटनमा टेवा पुर्याए पनि यसको फोहोर व्यवस्थापन भने यसको चुनौतीको रूपमा छ । बढ्दो फोहोरले पर्वतको सौन्दर्यमा ह्रास आउनुका साथै यहाँको वातावरणमा समेत असर पारेको छ । यस्तै, जलवायु परिवर्तनका कारण अहिले हिमपहिरो आउने, नयाँ प्रकृतिका प्राकृतिक समस्या देखिने गरेका छन् । जलवायु परिवर्तनको असर र प्रदूषण बढ्दै गए पर्वतीय पर्यटन संकटमा पर्छ । जलवायु परिवर्तनलाई नेपालले मात्रै समाधान गर्न नसक्ला, तर फोहोरको व्यवस्थापन भने गर्न सकिन्छ । यसका लागि सम्बन्धित क्षेत्रका व्यवसायी, ट्रेकिङ गाइड, पर्वतारोही, सरकार र निजीक्षेत्रको सक्रिय भूमिका हुनुपर्छ ।
पर्यटनसँग जोडिएको एक महत्वपूर्ण क्षेत्र पर्वतीय पर्यटन भएको नेपाल पर्यटन बोर्डका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत (सीईओ) दीपकराज जोशीले बताए । ‘यसको महत्व नेपालमा अत्यधिक छ,’ उनले भने, ‘अन्तरराष्ट्रिय स्तरमा पनि यसलाई उत्तिकै महत्व दिइएको छ ।’ प्रविधिको उच्चतम प्रयोग, पूर्वाधारको सहज पहुँच, सचेतना जस्ता पक्षमा काम भए पर्वतीय पर्यटन क्षेत्रले देशको अर्थतन्त्रमा ठूलो योगदान दिने उनको बुझाइ छ ।
[caption id="attachment_299730" align="alignleft" width="200"]
डण्डुराज घिमिरे,पर्यटन व्यवसाय व्यवस्थित हुनुपर्छ पर्वतीय पर्यटनका लागि नेपाल ठूलो सम्भावनाको क्षेत्र हो । हाम्रा स्थानीय उत्पादन, पूर्वाधार, होटल/लजको व्यवस्था र पर्यटकलाई दिइने सेवासुविधाले पर्वतीय पर्यटनको विकास तथा प्रवद्र्धन निर्धारण गर्छ । देशको महत्वपूर्ण प्राकृतिक सम्पदाको रूपमा रहेका पर्वतको संरक्षण गर्नु हामी सबैको कर्तव्य हो । पर्यटन व्यवसायका नाममा जे पायो त्यही तरीकाबाट यसको प्रयोग गरिनु हुँदैन । व्यवस्थित कार्ययोजना बनाएर मात्र पर्वतीय पर्यटन व्यवसाय अघि बढाउनुपर्छ । हाम्रा पर्वत आरोहण गर्ने आन्तरिक तथा बाह्य पर्यटकको वृद्धि भइरहेको छ । तर, प्रभावकारी नियमन नहुँदा फोहोर थुप्रिँदै गएको छ । यो आम चिन्ताको विषय हो । त्यसलाई समयमै व्यवस्थापन गर्न सकिएन भने पर्वत र यसमा निर्भर जीवजन्तुको अस्तित्व संकटमा पर्छ । यसले अन्तरराष्ट्रिय क्षेत्रमा नकारात्मक सन्देश जान्छ ।
पर्वतारोहणका क्रममा विदेशी पर्यटक अनुशासित देखिएका छन् । तर, आन्तरिक पर्यटक खासै जिम्मेवार बनेको पाइन्न । अर्काेतर्फ, पुराना रोप (आरोहणका क्रममा साहयता लिने डोरी)हरू हटाउन सकिएको छैन । नयाँ रोप फिक्सिङको व्यवस्थापन पनि भएको छैन । स्थानीय निकाय, केन्द्र र विशेषज्ञले आफै गर्ने भन्ने विवाद छ । यसले लाखौं पर्वतारोहीको ज्यानसँग सम्बन्ध राख्ने भएकाले छिट्टै व्यवस्थापन गर्नुपर्छ ।
सन्दर्भः विश्व पर्वत दिवस
पेट्रोल–डिजेलको मूल्य घट्यो
‘ग्लोबल रिच अष्ट्रेलियन एजुकेसन फेयर’ माघ ५ बाट, अष्ट्रेलियाका २५ बढी युनिभर्सिटीका प्रतिनिधि आउने
जलविद्युत कम्पनीका शेयरमा लगानीकर्ताको आकर्षण, एक महीनामा १९.६४ % बढ्यो परिसूचक
माघे सङ्क्रान्तिको दिन टुँडिखेलमा भीडमा च्यापिएर ११ जना घाइते
लक्ष्मी सन्राइज बैंकको २३औं साधारण सभा
बाटोले विकासको सम्भावना खुलेको छ : अर्थमन्त्री डा. महत
३८ करोडले घट्यो चिया निकासी
पाँच महीनामा निर्जीवन बीमा कम्पनीले आर्जन गरे १५ अर्ब ७२ करोडभन्दा बढी बीमाशुल्क
कृषिमा लगानीको तयारी गर्दै भाटभटेनी
नृसिंहधाम, जहाँ बन्नेछ नेपालको पहिलो पानीमुनिको मन्दिर ! [तस्वीरहरू]
विद्युतीय तार भूमिगत : साढे २ वर्षमा सक्नुपर्ने काम ४ वर्षमा पनि सकिएन