गणतन्त्रपछि नेपाल धेरै फेरिइसकेको छ । नेपाली जनताले राष्ट्रपति पाएका छन् । प्रदेश, प्रदेश सरकार र स्थानीय सरकार पाएका छन् । गाउँहरूमा गाउँलेहरूले धानखेत हुँदै डाँडाकाँडा जताततै बाटो पाएका छन् । पहिले मान्छेहरूले समाजसेवाको नाममा राजनीति गर्थे । अहिले उनीहरू राजनीतिका नाममा व्यापारमा लागेका छन् । अर्थात् समृद्धिलाई सघाएका छन् ।
देशमा सञ्चार क्षेत्रले फड्को मारेको छ । सोही अनुरूप के केन्द्र, के प्रदेश, सबै सरकारका मन्त्रीहरू पनि एक से एक प्रविधिमैत्री बन्दै गएका छन् । उनीहरूले मुखभित्र पनि मोबाइलका सिम फिट गरेका छन् । शायद ‘आउट गोइङ’ सिम मात्र फिट गरेका कारण हिजोआज उनीहरूले सार्वजनिक कार्यक्रमहरूमा गएर एकोहोरो बोलिरहने मात्र काम पाएका छन् । यो पनि एक परिवर्तन नै हो ।
कतिपय मन्त्री तथा सांसदहरू मन्त्री, सांसद जस्ता छैनन् । शायद उनीहरू स्वयंलाई पनि विश्वास लागिरहेको छैन होला । कमसेकम उनीहरूको व्यवहारले त्यस्तै देखाउँछ । तर जे भए पनि भाग्यकै कुरा हो । परिवर्तित समयको कुरा हो । पहिले भाग्यमा विश्वास नगर्नेहरू पनि पछिल्ला नियुक्ति वा निर्वाचित मन्त्री तथा सांसदहरूलाई देख्दा भाग्यमा बढी नै विश्वास गर्ने भएका छन् । त्यसकारण तपाईंहरू पनि लाइनमा चैं बसिरहनु होला । के थाहा फ्याट्ट मन्त्री, सांसद बनि पो हाल्नुहुन्छ कि !
भाग्यकै कुरा गर्दा अस्ति सम्पन्न साग खेलकुदकै कुरा गरौं न ! कसैले पनि सोचेकै थिएनन् होला कि नेपाली खेलाडीले पनि यति धेरै स्वर्ण लगायत पदक जित्न सक्छन् भनेर । किनकि न त सरकारले खेल र खेलाडीका लागि खासै लगानी गरेको थियो, न कार्यक्रम त्यति व्यवस्थित नै थियो । तर पनि नेपाली खेलाडी आधा सयभन्दा बढी त स्वर्ण पदकै जितेर साग खेलमा दोस्रो स्थान हासिल गर्न सफल भए । यो भाग्य नभए के होला र ? त्यस्तै नेपाली दर्शक पनि भाग्यमानी नै हुन् । किनकि उनीहरूमध्ये धेरैले साँघुरो रंगशालाभित्रै गएर हेर्न नपाए पनि खुला सडकमै बसेर खेल हेर्ने आनन्द मजैले लिन पाए । त्यस क्रममा पुसिलको २/४ लाठी पनि चाख्न भ्याए । खेलको रमाइलो भनेकै यस्तै त हो नि !
त्यसो त परिवर्तन सबै ठाउँमा आएको छ । प्रहरीमा मात्र नआउने कुरा पनि भएन । त्यै भएर नेपालका प्रहरी बेलाबेलामा नेताभन्दा पनि अलि बढी नै क्रान्तिकारी बनिदिन्छन् । बोलीले हुने कुरामा पनि लाठी र गोली नै चलाइदिन्छन् । बेलाबेलामा चोरलाई लखेट्ने क्रममा दौडेर चोरभन्दा अघि पनि पुगिदिन्छन् ।
उपभोक्ताहरूमा पनि व्यापक परिवर्तन आएको छ । दूध होस् या प्याज वा बैंकको ब्याज महँगो भएको भन्दै सरकार भनिने अमूर्त मूर्तिसँग दुःख मनाउ गरेर बसिरहन्छन् । तर मदिरा र बियर पिउन भने विश्वकै उपभोक्ताका तुलनामा औसतभन्दा बढी नै खर्च गर्छन् । यो नेपाली समाज उदार हुँदै गएको संकेत पनि हो । समाज उदार भएकैले होला मिडियामा पनि किसानका समस्या वा कुखुराका डिम्ब नबिकेको कुराभन्दा किशोर–किशोरीका नितम्बका कुरा, जौका भन्दा जोवनका कुरा, नीतिभन्दा नेताका गफ बढी नै छापिन थालेका छन् । परिवर्तन यस्तो आएछ कि पहिले पत्रकारलाई कसरी लेख्ने भन्ने सिकाउनु पथ्र्यो । अब त कसरी नलेख्ने भन्नुपर्ने हो जस्तो पो हुँदै गाछ ।
परिवर्तन शहरमा भन्दा गाउँमा बढी पुगेको भान हुन थालेको छ । हाम्रा बाउ–बाजेले कहिल्यै नदेखेको प्लास्टिकका पाउचमा किसिम किसिमका उत्पादन, चाउचाउ, बिस्कुट, कुरकुरे, चिजबल, सस्ता चाइनिज चकलेटदेखि मदिरा र बियरसम्म गाउँ–गाउँमा पुगेका छन् ।
प्रायः घरघरमा इन्टरनेटको पहुँच पनि पुगिसकेको छ । आउट–डेटेड बुढाबुढीहरू पनि अपडेट हुन थालेका छन् । साइबर संसारमा को बुढो, को तन्नेरी छुट्ट्याउन मुश्किल छ । अनि फस्ने र फसाउने, खस्ने र खसाउने उपक्रम पनि जारी छ । साथै सामाजिक सञ्जालमा मित्रहरू बढ्दै गएका छन् । तर परिवार, छरछिमेक र चौतारामा कुराकानी बन्द हुँदै गएको छ ।
गाउँ गाउँमा नयाँ नयाँ डोजरे डनहरू, गिट्टी, बालुवा गुन्डाहरू उदाएका छन् । त्यसमध्ये केही निर्वाचित भएपछि नेतामा रूपान्तरण पनि भएका छन् ।
गाउँ गाउँमा नयाँ नयाँ डोजरे डनहरू, गिट्टी, बालुवा गुन्डाहरू उदाएका छन् । त्यसमध्ये केही निर्वाचित भएपछि नेतामा रूपान्तरण पनि भएका छन् । यसरी कतिपय ज्यान मार्ने उद्योग गर्नेहरू, छिमेकीका कुखुरा बोकेर दौड प्रतियोगितामा जानेहरू हिजोआज गाउँमा बस्दैनन् । उनीहरू पुरानो पेशाबाट स्वैच्छिक अवकाश लिएर जनताका सेवकमा दरिइसकेका छन् । त्यसैले हिजोआज उनीहरू शहर पसेका छन् । संसद् भवनतिर घुसेका छन् । अहिले उनीहरूलाई काम गर्न सजिलो भएको छ । किनभने विगतमा उनीहरू जीवन चलाउन ‘हप्ता’ उठाउन फिल्डमै जानुपथ्र्यो । हिजोआज त ब्रिफकेस बोकेर उनीहरूको दैलोमै मानिसहरू सेवामा हाजिर हुन्छन् । हिजोको पेशा र आजको उनीहरूको कामबीच केवल भोटको अन्तर रहेको छ । केही भोटले मानिसको जिन्दगीमा कतिसम्म फरक पार्दो रहेछ !
गाउँमा जलविद्युत्पछि अहिले पर्यटन विकासको पनि लहर चलेको छ । पर्यटकको संख्या बढाउन नयाँ चर्चहरू खडा गरिएका छन् । नयाँ मदिरालय बनाइएका छन् । खण्डहरजस्ता विद्यालयहरू पनि पर्यटकहरूलाई ऐतिहासिक स्थल भनेर देखाउने एक नयाँ गन्तव्यस्थल बनेका छन् । अरू उत्पादनमा विश्वव्यापीकरणको जतिसुकै प्रभाव भए पनि घरेलु तथा स्वदेशी उद्योगलाई प्रोत्साहन गर्न घरेलु मदिराको प्रयोग भने व्यापक बनाइएको छ । यस कार्यले बेला बेलामा प्रहरी प्रशासनका लागि पनि आम्दानी सुनिश्चित गर्ने माध्यम बनेको छ ।
गाउँका युवायुवतीहरू आफ्नो सम्पूर्ण सम्पत्ति र जीवन नै दाउमा लगाएर भए पनि सकेसम्म विदेशै जाने, नपाए सरकारी जागीरमा आकर्षित छन् । नत्र भने उनीहरू यस्तो कामको खोजीमा छन्, जसमा काम चैं गर्न नपरोस्, अर्थात् श्रम गर्न नपरोस् तर पारिश्रमिक चैं पाइयोस् ।
गाउँका पुराना जमीनदार र मिटरब्याजीहरूको ठाउँ बैंक, फाइनान्सहरूले लिइसकेका छन् । वित्तीय संस्थाहरूले कृषि वा कुनै नयाँ परियोजनामा ऋण दिन नसके पनि टिभी किन्न, मोटर वा मोटरसाइकल (मोसा) किन्न भने किसानहरूलाई ऋण अझै पत्याइरहेका छन् । यसरी टिभीले शहरलाई गाउँमा पुर्याइरहेको छ भने मोटर र मोसाले गाउँलाई शहरमा । यसरी नेपालको यो बदलिँदो तस्वीर बनाउनमा के नीति, के नेता वा जनता प्रायः सबैको अहम् योगदान रहेको छ ।
गणतन्त्रपछि नेपाल धेरै फेरिइसकेको छ । नेपाली जनताले राष्ट्रपति पाएका छन् । प्रदेश, प्रदेश सरकार र स्थानीय सरकार पाएका छन् । गाउँहरूमा गाउँलेहरूले धानखेत हुँदै डाँडाकाँडा जताततै बाटो पाएका छन् । पहिले मान्छेहरूले समाजसेवाको नाममा राजनीति गर्थे । अहिले उनीहरू राजनीतिका नाममा व्यापारमा लागेका छन् । अर्थात् समृद्धिलाई सघाएका छन् ।
देशमा सञ्चार क्षेत्रले फड्को मारेको छ । सोही अनुरूप के केन्द्र, के प्रदेश, सबै सरकारका मन्त्रीहरू पनि एक से एक प्रविधिमैत्री बन्दै गएका छन् । उनीहरूले मुखभित्र पनि मोबाइलका सिम फिट गरेका छन् । शायद ‘आउट गोइङ’ सिम मात्र फिट गरेका कारण हिजोआज उनीहरूले सार्वजनिक कार्यक्रमहरूमा गएर एकोहोरो बोलिरहने मात्र काम पाएका छन् । यो पनि एक परिवर्तन नै हो ।
कतिपय मन्त्री तथा सांसदहरू मन्त्री, सांसद जस्ता छैनन् । शायद उनीहरू स्वयंलाई पनि विश्वास लागिरहेको छैन होला । कमसेकम उनीहरूको व्यवहारले त्यस्तै देखाउँछ । तर जे भए पनि भाग्यकै कुरा हो । परिवर्तित समयको कुरा हो । पहिले भाग्यमा विश्वास नगर्नेहरू पनि पछिल्ला नियुक्ति वा निर्वाचित मन्त्री तथा सांसदहरूलाई देख्दा भाग्यमा बढी नै विश्वास गर्ने भएका छन् । त्यसकारण तपाईंहरू पनि लाइनमा चैं बसिरहनु होला । के थाहा फ्याट्ट मन्त्री, सांसद बनि पो हाल्नुहुन्छ कि !
भाग्यकै कुरा गर्दा अस्ति सम्पन्न साग खेलकुदकै कुरा गरौं न ! कसैले पनि सोचेकै थिएनन् होला कि नेपाली खेलाडीले पनि यति धेरै स्वर्ण लगायत पदक जित्न सक्छन् भनेर । किनकि न त सरकारले खेल र खेलाडीका लागि खासै लगानी गरेको थियो, न कार्यक्रम त्यति व्यवस्थित नै थियो । तर पनि नेपाली खेलाडी आधा सयभन्दा बढी त स्वर्ण पदकै जितेर साग खेलमा दोस्रो स्थान हासिल गर्न सफल भए । यो भाग्य नभए के होला र ? त्यस्तै नेपाली दर्शक पनि भाग्यमानी नै हुन् । किनकि उनीहरूमध्ये धेरैले साँघुरो रंगशालाभित्रै गएर हेर्न नपाए पनि खुला सडकमै बसेर खेल हेर्ने आनन्द मजैले लिन पाए । त्यस क्रममा पुसिलको २/४ लाठी पनि चाख्न भ्याए । खेलको रमाइलो भनेकै यस्तै त हो नि !
त्यसो त परिवर्तन सबै ठाउँमा आएको छ । प्रहरीमा मात्र नआउने कुरा पनि भएन । त्यै भएर नेपालका प्रहरी बेलाबेलामा नेताभन्दा पनि अलि बढी नै क्रान्तिकारी बनिदिन्छन् । बोलीले हुने कुरामा पनि लाठी र गोली नै चलाइदिन्छन् । बेलाबेलामा चोरलाई लखेट्ने क्रममा दौडेर चोरभन्दा अघि पनि पुगिदिन्छन् ।
उपभोक्ताहरूमा पनि व्यापक परिवर्तन आएको छ । दूध होस् या प्याज वा बैंकको ब्याज महँगो भएको भन्दै सरकार भनिने अमूर्त मूर्तिसँग दुःख मनाउ गरेर बसिरहन्छन् । तर मदिरा र बियर पिउन भने विश्वकै उपभोक्ताका तुलनामा औसतभन्दा बढी नै खर्च गर्छन् । यो नेपाली समाज उदार हुँदै गएको संकेत पनि हो । समाज उदार भएकैले होला मिडियामा पनि किसानका समस्या वा कुखुराका डिम्ब नबिकेको कुराभन्दा किशोर–किशोरीका नितम्बका कुरा, जौका भन्दा जोवनका कुरा, नीतिभन्दा नेताका गफ बढी नै छापिन थालेका छन् । परिवर्तन यस्तो आएछ कि पहिले पत्रकारलाई कसरी लेख्ने भन्ने सिकाउनु पथ्र्यो । अब त कसरी नलेख्ने भन्नुपर्ने हो जस्तो पो हुँदै गाछ ।
परिवर्तन शहरमा भन्दा गाउँमा बढी पुगेको भान हुन थालेको छ । हाम्रा बाउ–बाजेले कहिल्यै नदेखेको प्लास्टिकका पाउचमा किसिम किसिमका उत्पादन, चाउचाउ, बिस्कुट, कुरकुरे, चिजबल, सस्ता चाइनिज चकलेटदेखि मदिरा र बियरसम्म गाउँ–गाउँमा पुगेका छन् ।
प्रायः घरघरमा इन्टरनेटको पहुँच पनि पुगिसकेको छ । आउट–डेटेड बुढाबुढीहरू पनि अपडेट हुन थालेका छन् । साइबर संसारमा को बुढो, को तन्नेरी छुट्ट्याउन मुश्किल छ । अनि फस्ने र फसाउने, खस्ने र खसाउने उपक्रम पनि जारी छ । साथै सामाजिक सञ्जालमा मित्रहरू बढ्दै गएका छन् । तर परिवार, छरछिमेक र चौतारामा कुराकानी बन्द हुँदै गएको छ ।
गाउँ गाउँमा नयाँ नयाँ डोजरे डनहरू, गिट्टी, बालुवा गुन्डाहरू उदाएका छन् । त्यसमध्ये केही निर्वाचित भएपछि नेतामा रूपान्तरण पनि भएका छन् । यसरी कतिपय ज्यान मार्ने उद्योग गर्नेहरू, छिमेकीका कुखुरा बोकेर दौड प्रतियोगितामा जानेहरू हिजोआज गाउँमा बस्दैनन् । उनीहरू पुरानो पेशाबाट स्वैच्छिक अवकाश लिएर जनताका सेवकमा दरिइसकेका छन् । त्यसैले हिजोआज उनीहरू शहर पसेका छन् । संसद् भवनतिर घुसेका छन् । अहिले उनीहरूलाई काम गर्न सजिलो भएको छ । किनभने विगतमा उनीहरू जीवन चलाउन ‘हप्ता’ उठाउन फिल्डमै जानुपथ्र्यो । हिजोआज त ब्रिफकेस बोकेर उनीहरूको दैलोमै मानिसहरू सेवामा हाजिर हुन्छन् । हिजोको पेशा र आजको उनीहरूको कामबीच केवल भोटको अन्तर रहेको छ । केही भोटले मानिसको जिन्दगीमा कतिसम्म फरक पार्दो रहेछ !
गाउँमा जलविद्युत्पछि अहिले पर्यटन विकासको पनि लहर चलेको छ । पर्यटकको संख्या बढाउन नयाँ चर्चहरू खडा गरिएका छन् । नयाँ मदिरालय बनाइएका छन् । खण्डहरजस्ता विद्यालयहरू पनि पर्यटकहरूलाई ऐतिहासिक स्थल भनेर देखाउने एक नयाँ गन्तव्यस्थल बनेका छन् । अरू उत्पादनमा विश्वव्यापीकरणको जतिसुकै प्रभाव भए पनि घरेलु तथा स्वदेशी उद्योगलाई प्रोत्साहन गर्न घरेलु मदिराको प्रयोग भने व्यापक बनाइएको छ । यस कार्यले बेला बेलामा प्रहरी प्रशासनका लागि पनि आम्दानी सुनिश्चित गर्ने माध्यम बनेको छ ।
गाउँका युवायुवतीहरू आफ्नो सम्पूर्ण सम्पत्ति र जीवन नै दाउमा लगाएर भए पनि सकेसम्म विदेशै जाने, नपाए सरकारी जागीरमा आकर्षित छन् । नत्र भने उनीहरू यस्तो कामको खोजीमा छन्, जसमा काम चैं गर्न नपरोस्, अर्थात् श्रम गर्न नपरोस् तर पारिश्रमिक चैं पाइयोस् ।
गाउँका पुराना जमीनदार र मिटरब्याजीहरूको ठाउँ बैंक, फाइनान्सहरूले लिइसकेका छन् । वित्तीय संस्थाहरूले कृषि वा कुनै नयाँ परियोजनामा ऋण दिन नसके पनि टिभी किन्न, मोटर वा मोटरसाइकल (मोसा) किन्न भने किसानहरूलाई ऋण अझै पत्याइरहेका छन् । यसरी टिभीले शहरलाई गाउँमा पुर्याइरहेको छ भने मोटर र मोसाले गाउँलाई शहरमा । यसरी नेपालको यो बदलिँदो तस्वीर बनाउनमा के नीति, के नेता वा जनता प्रायः सबैको अहम् योगदान रहेको छ ।
पेट्रोल–डिजेलको मूल्य घट्यो
‘ग्लोबल रिच अष्ट्रेलियन एजुकेसन फेयर’ माघ ५ बाट, अष्ट्रेलियाका २५ बढी युनिभर्सिटीका प्रतिनिधि आउने
जलविद्युत कम्पनीका शेयरमा लगानीकर्ताको आकर्षण, एक महीनामा १९.६४ % बढ्यो परिसूचक
माघे सङ्क्रान्तिको दिन टुँडिखेलमा भीडमा च्यापिएर ११ जना घाइते
लक्ष्मी सन्राइज बैंकको २३औं साधारण सभा
बाटोले विकासको सम्भावना खुलेको छ : अर्थमन्त्री डा. महत
३८ करोडले घट्यो चिया निकासी
पाँच महीनामा निर्जीवन बीमा कम्पनीले आर्जन गरे १५ अर्ब ७२ करोडभन्दा बढी बीमाशुल्क
कृषिमा लगानीको तयारी गर्दै भाटभटेनी
नृसिंहधाम, जहाँ बन्नेछ नेपालको पहिलो पानीमुनिको मन्दिर ! [तस्वीरहरू]
विद्युतीय तार भूमिगत : साढे २ वर्षमा सक्नुपर्ने काम ४ वर्षमा पनि सकिएन