बैंकहरूको बिहे !

२०७९ पुस, २९

तीतो मीठो

कुनै बेलाका बडामहाराज पृथ्वीनारायण शाहले नेपालको भौगोलिक मात्र हैन, नेपालीहरूको मानसिक एकीकरण पनि गरेका थिए, सांंस्कृतिक एकीकरण पनि गरेका थिए । कसले भन्यो भन्नुहोला, सरकारले नै भनिसक्यो नि । सरकारले बल्ल यो बुझेछ र सार्वजनिक छुट्टी दियोे । तर संयोग पनि गजबको । एकातिर राष्ट्रिय एकीकरण दिवस मनाइँदै गर्दा उता संसद्मा सबै दलले मिलेर पुष्पकमललाई प्रचण्ड बहुमत दिए, र यता नेपालको बैंकिङ इतिहासमा पनि सबैभन्दा ठूला बैंकहरूबीच एकीकरण भएर वा लगनगाँठोमा बाँधिएर प्रचण्ड आकारका भए । यो प्रचण्ड तापमा को को जल्ने हुन्, को को फल्ने हुन् समयले बताउला ।

अहिलेसम्म धेरै लगनगाँठो जोड्ने चाहिँ ग्लोबल बैंक रहेछ । मान्छे भएको भए बहुविवाहको मुद्दा लागिसक्थ्यो होला । यहाँ त बैंकहरूको बाउ अर्थात् राष्ट्र बैंक (राबै) स्वयंले नै बैंकहरूलाई धेरैभन्दा धेरैलाई बिहे गर्न उक्साइरहेको छ ।

बिहे मानिसको मात्र हैन, कहिलेकाहीँ कृत्रिम मानिसको पनि हुन्छ । हाम्रो परम्परा अनुसार फागुन, मङ्सिर, वैशाख वा असार जस्ता महीनामा बिहे गर्नुलाई बढी राम्रो मानिन्छ । पुसमा बिहे वर्जित छ । तर, कृत्रिम व्यक्ति अर्थात् कानूनी व्यक्तिको बिहे धुमधामसँग भइरहेको छ, त्यो पनि पुसमा । यो शुभ भयो कि अशुभ त्यो ज्योतिषीहरूले नै भन्लान् ।

त्यसो त लगनगाँठो जोड्न ठिक्क परेका धेरैओटा बैंकहरूको बिहे अन्तिम समयमा आएर टुटेका पनि थिए । साइत नमिलेकोले हो कि साइज नमिलेकोले हो । मान्छेको जस्तै कम्पनीको पनि साइत मिल्नुपर्दो रहेछ क्यार ! लगनगाँठो जोड्न प्रस्ताव आउँदा नखरा गरेको ठूलो बैंकले साना बैंकलाई फेरि किस्तीसहित प्रस्ताव लिएर जानुपरेको पनि यही भएर हो कि ?

विवाहपछि महिलाको थर गोत्र बदलिए झैं बैंकको बिहेपछि पनि थर गोत्र परिवर्तन हुने नै भए । तर यसमा केही फरक भने छ । पोइल जाने र जोइल जाने दुवै भएपछि कसका भागमा के थर पर्ने हो त्यसको थिति भने अर्कै छ । कुमारी बैंक एनसीसीसँग बिहे गरेर पनि कुमारी नै रहेको छ भने इन्भेष्टमेण्टले बिहे गरेर मेगा थर थपेको छ । लामो इतिहास बोकेको बीओके त्यति ओके रहेनछ । त्यसैले बीओके ग्लोबलमा समाहित हुन पुग्यो । त्यस्तै, सय वर्षमा इतिहास बनाउँछौं भन्ने सेञ्चुरी त सेन्चुरीको क्वार्टरसम्म पनि एक्लै बस्न सकेन, नामै बिर्सेर प्रभुको शरणमा पुग्यो ।

सबैको घरजम बलियो देखेर हो कि लक्ष्मी र सन्राइजले पनि टिकोटालो गरिसके । एभरेष्ट पनि रेस्टतिर जाने हो कि ? बजारमा त थरी थरी हल्ला चलिरहन्छन् । फलानोको फलानोसँग इलु इलु चलिराछ रे, लेनदेनमा अलिक कुरा मिलेन रे । अनि कोही चाहिँ औंठी साटेर पनि लास्टमा धोका दिन सक्ने रछन् । धन्न सबैको बाउ राष्ट्र बैंक अलिक कडा परेछ । धोका दिन खोज्नेलाई कारबाहीको डण्डा पेल्दो रछ । नत्र कत्तिको पहिल्यै पारपाचुके हुन्थ्यो ।

केटाकेटीबीच बिहे टुट्दा कतिपयले आत्महत्या गर्छन् । धन्न बैंकहरूको बिहे टुट्दा कसैले त्यसो गरेको सुनिएको छैन । कुनै बैंक भने आफ्नो बिहेको कुरा समयमै सार्वजनिक पनि गर्दैनन् । बोनस लाभांश घोषणा गर्छन् । तर साधारणसभा आह््वान गर्दैनन् । किनकि बिहेको कुरा पहिल्यै सार्वजनिक गर्दा बिहे भाँडिने खतरा पनि त्यत्तिकै हुन्छ । तर एकै समूहको प्रवर्द्धक भएका संस्थाहरूकोे बिहे भाँडिने खतरा भने नहुने रहेछ ।

हिजोआज त सजातीय मात्र हैन, विजातीय विवाह पनि समाजमा स्वीकृत छ । त्यसैले ‘क’ वर्गको बैंकले ‘ख’ वर्गसँग वा ‘ग’ वर्गको फाइनान्ससँग बिहे भएका र घरजम पनि राम्रै चलेका उदाहरण पनि प्रशस्तै छन् । तल्लो वर्गकाले माथिल्लो वर्गकोलाई आफ्नो बनाएको उदाहरण पनि छ । अझ भौगोलिक हिसाबले एक अर्काबाट धेरै टाढा भएका बैंकहरूको पनि बिहेवारी भएका छन् । ताप्लेजुङमा पर्ने कावेली नदी सप्तकोशीमा मिसिएजस्तै धनकुटामा रहेको कावेली विकास बैंकले मोरङमा रहेको सप्तकोशी विकास बैंकसँग लगनगाँठो कसेको सम्झनुस् त !

अहिलेसम्म धेरै लगनगाँठो जोड्ने चाहिँ ग्लोबल बैंक रहेछ । मान्छे भएको भए बहुविवाहको मुद्दा लागिसक्थ्यो होला । यहाँ त बैंकहरूको बाउ अर्थात् राष्ट्र बैंक (राबै) स्वयंले नै बैंकहरूलाई धेरैभन्दा धेरैलाई बिहे गर्न उक्साइरहेको छ । अहिलेसम्म ग्लोबलले त साना ठूला गरी झन्डै डेढ दर्जन बैंक तथा वित्तीय संस्थालाई भित्र्याइसकेको छ ।

कतिपय बैंकले बिहे गर्ने भनेर सम्झौता चैं गर्ने, तर समयमा कुरा नछिन्ने गरेकाले उनीहरूको शेयर कारोबार रोक्का हुँदा कैयौं सर्वसाधारण शेयरधनीलाई ‘बेसहारा’ बनाएका उदाहरण पनि रहेछन् । त्यस्तै, मर्जरमा गएका बैंकमा कार्यरत कर्मचारीहरूलाई स्वैच्छिक अवकाशको बाटोमा जान विभिन्न अप्रत्यक्ष दबाब दिने एवम् सम्झौताको आधारको अवकाशलाई उजागर गरेर कर्मचारीलाई बिदाइ गर्ने हतारो देखिएको छ भन्ने आरोप पनि बैंक व्यवस्थापनलाई छ । बैंक व्यवस्थापनलाई पनि दुई वा बढी संंस्थाहरूबाट फरक फरक काम गर्ने शैली र फरक संस्कृति लिएर आएका कर्मचारीहरूलाई कसरी एउटै संस्कृतिमा ढाल्ने भन्ने चिन्ता छ । फरक घर परिवेशकी दुलही भित्र्याएपछि उनलाई नयाँ घरमा घुलमिल गराउन त समय लाग्छ नि हो !

बैंक तथा वित्तीय संस्थाको संख्यात्मक वृद्धि मात्र भएको तर गुणात्मक वृद्धि हुन नसकेकाले राबैले गाभिन वा प्राप्ति गर्न निर्देशन दिएपछि उनीहरूबीच बिहेको लहर फेरि चलेको हो । यो मागी बिहे र भागी (गन्धर्व) बिहे होइन, यो जबर्जस्ती बिहे हो । यसलाई शास्त्रले राक्षसी बिहे भन्छ क्यार ! अहिले बिहे गर्न लगाउने पछि फेरि नयाँ नयाँ अनुमतिपत्र वितरण गर्ने योजना पो हो कि बाउ बैंक राबैको ? यी बाउ बदमास छन्, लाइसेन्सबाट कमाउँछन् भनेर आरोप लागिराछ है ! कि बैंकहरू धेरै भए भनेर डेमोक्र्याटिक र रिपब्लिकन बैंक वा कांगे्रस र कम्युनिष्ट बैंक भनेर दुईओटा मात्र बैंक बनाउने लक्ष्य पो हो कि राबैको !

बैंकहरूबीच बिहे भयो भने नयाँ बच्चा जन्माउन पर्दैन अर्थात् नयाँ शाखा खोल्न पर्दैन रे । बैंकको व्यवस्थापकीय खर्चमा कमी भएर लगानी क्षमता माथि चढ्छ रे । पूँजी कोष बढ्छ, जोखिम घट्छ रे । जनशक्ति फालाफाल हुन्छ रे । बिहे गर्दा बाउ बैंकबाट थप सुविधा पाइन्छ रे । तरलता टन्न हुन्छ रे । अनि बैंक नाफै नाफामा जान्छ रे । खै खर्ब खर्बको हिसाब चाहिँ जानिन्न । तर अहिले बैंकको मुनाफा भने घटेको घट्यै छ । बैंकहरूको बिहे भएर जति ठूलो बने पनि शेयरधनीहरूलाई त हात्ती आयो हात्ती आयो फुस्सा ! मात्र त हुने हैन होला नि ? त्यस्तो नहोस् ।

अहिलेलाई भने नवविवाहित र बिहेका लागि तम्तयार सबै बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूलाई सफलताको एकमुष्ट शुभकामना !