कर्णालीमा चुनौतीसँगै अपार सम्भावना

आकाश तारा बयक

कर्णाली प्रदेश भौतिक पूर्वाधारको विकासको दृष्टिबाट पनि सबैभन्दा पछि परेको प्रदेशभए पनि चुनौतीसँगै अपार सम्भावनाहरू रहेका छन् । देशको २१ दशमलव ६६ प्रतिशत भूगोल र ६ दशमलव १२ प्रतिशत जनसंख्या ओगटेको कर्णाली प्रदेशको मानव विकास सूचकांक शून्य दशमलव ४०९ छ । प्रदेशको साक्षरता दर ६५ प्रतिशत छ । देशको कुल साक्षरता दरभन्दा २३ दशमलव ६ प्रतिशतले कम हुन आउँछ । त्यस्तै प्रदेशको औसत आयु करिब ६० वर्ष छ । यो देशको औसत आयुभन्दा ११ वर्षले कम हुन आउँछ । यहाँका नागरिकको प्रतिव्यक्ति वार्षिक आय करीब ८० हजार रुपैयाँ रहेको देखिन्छ । यो पनि देशको औसत प्रतिव्यक्ति वार्षिक आयभन्दा ७० हजार रुपैयाँले कम हुन आउँछ । कुपोषण, बालमृत्युदर र मातृमृत्युदर पनि यस प्रदेशमा अरू प्रदेशको भन्दा बढी नै छ । यी केही महŒवपूर्ण सूचकहरूको आधारमा अहिलेको अवस्थामा यो प्रदेश अन्य प्रदेशहरूको तुलनामा आर्थिक र सामाजिक विकासका हिसाबले कमजोर छ । भौगोलिक हिसाबले यो प्रदेश अन्य प्रदेशहरूभन्दा ठूलो भए पनि प्रतिव्यक्ति आम्दानीका हिसाबले सूदरपश्चिम प्रदेशभन्दा मात्र अगाडि छ ।
 
प्रदेशका चुनौती
माथि उल्लिखित सूचकहरूबाट यो प्रदेशमा चुनौतीका पहाडहरू छन् भन्ने कुरा स्पष्ट छ । भौतिक पूर्वाधारको विकासको दृष्टिबाट पनि सबैभन्दा पछि परेको प्रदेश हो यो । सडक पुगेका जिल्लामा राम्रो पक्की सडक पुग्न सकेको छ्रैन भने हुम्ला जिल्लामा अझैसम्म सडक मार्गले छुन सकेको छैन । बाटोघाटो, पुल, खानेपानी, सिँचाइ, बिजुलीजस्ता भौतिक पूर्वाधार विकासमा यो प्रदेश निकै पछाडि छ । यसरी आधारभूत पूर्वाधारको समुचित विकास हुन नसक्नु यो प्रदेशको प्रमुख चुनौती हो । भौगोलिक विकटता र बस्तीहरू छरिएर रहनु यहाँको अर्काे ठूलो चुनौती हो । ‘देशभित्रै देश खोज्नुपर्ने’ अवस्थामा छ यो प्रदेशमा । शिक्षा, स्वास्थ्य जस्ता सामाजिक क्षेत्रको विकासको अवस्था अत्यन्त दयनीय छ । एक्काइसौं शताब्दीमा कतिपय बालबालिका विद्यालयको मुख देख्न पाउँदैनन् भने विद्यालय जानेले पनि गुणस्तरीय शिक्षा पाउनसकेका छैनन् । जनताले राम्रो स्वास्थ्य सेवा पाउने कुरा त धेरै टाढा, झाडा पखालाजस्ता महामारीबाट वर्षेनि कतिपय मान्छेको अनाहकमा ज्यान गुमाइरहेका छन् । भोकमारी, महामारी, उपचारको कमी, कुपोषण, प्राकृतिक प्रकोपमा परेर सित्तैमा मर्नुपर्ने ज्यादै कारुणिक दृश्यको नमूना बनेको छ, कर्णाली प्रदेश । अहिलेसम्म पनि केन्द्रबाट बहिष्करणमा परेको उपेक्षित भूगोललाई जोडेर निर्माण भएको भूगोलको नाम हो, कर्णाली प्रदेश । देशको मूलधारमा राजनीतिक र प्रशासनिक पहुँच नहुनु प्रदेशको अर्को ठूलो चुनौती हो । सुर्खेत र सल्यान जिल्लाबाहेक अन्य कुनै पनि जिल्ला खाद्यान्नमा आत्मनिर्भर छैनन् ।  विकासमा हातेमालो गर्ने र एकताबद्ध हुने कुरामा यस क्षेत्रमा क्रियाशील राजनीतिक दलहरूका बीचमा एकताको कमी छ । प्राविधिक तथा बौद्धिक जनशक्ति र नागरिक सचेतनताको पनि त्यत्तिकै कमी छ । जसले गर्दा पनि यस प्रदेशको विकासले अपेक्षाकृत फड्को मार्न सकेको छैन । यस प्रदेशका जनताको पीडा र समस्या समान छन् । आफ्नो गाउँठाउँमा रोजगारी नपाएर ऊर्जाशील युवा शक्ति भारत, खाडी र मलेशिया लगायत देशहरूमा पलायन हुन बाध्य छन् ।

प्रदेशका सम्भावना
उल्लिखित चुनौती हुँदाहुँदै पनि प्रदेशको गर्भमा विराट् सम्भावना लुकेका छन् । तिनीहरूको यथोचित र व्यवस्थित कार्यान्वय गर्न सकिएमा चुनौतीका कृत्रिम पहाडहरू भत्काउन सकिने सम्भावना विद्यमान छ । कर्णाली प्रदेश अरू सबै प्रदेशको तुलनामा जलस्रोतमा अत्यन्त धनी छ । ‘कर्णालीको पानी, राष्ट्रको लगानी’ भन्ने नीतिमार्फत देशी तथा विदेशी लगानी ल्याउन र वातावरण बनाउन आवश्यक छ । नदी खोला जलविद्युत् किनार–किनार रोड–डाँडाकाँडा रिसोर्टको मूल नीति अवलम्बन गरी सडक, जलविद्युत् र पर्यटन क्षेत्रको एकीकृत विकास गर्न आवश्यक छ । पर्यटनका दृष्टिले यो प्रदेश त्यत्तिकै धनी छ । रारा र फोक्सुन्डो तालदेखि मानसरोवर कैलाशको मूलमार्ग, विभिन्न आकर्षक ताल र दहहरू, हिमाल, झरना, गुफा, गुम्बा, मठमन्दिर, वेशभूषा, चाडपर्व, घरेलु प्रविधि आदि सम्पदाका कारण आन्तरिक तथा बा≈य पर्यटकको आकर्षणको थलो बन्न सक्ने सम्भावना छ । बहुमूल्य जडीबुटीहरूको भण्डार कर्णाली प्रदेश हो । तिनको संरक्षण, उत्पादन, व्यवस्थापन, प्रवद्र्धन तथा बजारीकरण गर्न सकेमा प्रदेशको आर्थिक अवस्थामा व्यापक सुधार गर्न सकिनेछ । कृषि बालीतर्फ अर्गानिक जोनको रूपमा विकास गर्न सकिने सम्भावना छ ।

राष्ट्रिय गौरवका योजना तथा प्रदेशका मुख्य आयोजना अन्तर्गत १० वर्षभित्र कोहलपुर–सुर्खेत फोर लेन सुरूङमार्ग, पुष्पलाल मध्यपहाडी लोकमार्ग, सुर्खेतमा अन्तरराष्ट्रिय विमानस्थल तथा कर्णाली कोरिडोरको सुर्खेत–हिल्सा टुलेन फास्ट ट्र्याक, डोल्पाको धो मोरिम्ला र मुगुको नाग्चे लाग्ना सडक, अपर कर्णाली, भेरी बबई डाइभर्सन, नलसिंगाड, शारदा, तिला र कवाडी जलविद्युत् आयोजना निर्माण गर्न आवश्यक छ । यसबाट प्रदेशको अर्थतन्त्र विकासमा ठूलो टेवा पुग्ने देखिन्छ । यस प्रदेशको धरातलीय यथार्थलाई आत्मसात् गर्दै स्थानीय स्रोत तथा साधनहरूको अप्टिमम उपयोग गर्न सक्ने ‘डेभलोप्मेन्ट मोडालिटी’ बनाउन सकेमा मात्र सम्भावनामा परिणत गर्न सकिनेछ । यसका लागि बलियो, विश्वासिलो र प्रतिबद्ध राजनीतिक इच्छाशक्तिसहितको नेतृत्वको खाँचो छ । सुन्दर शान्त र समृद्ध प्रदेश निर्माणका लागि सबैले इतिहासको जिम्मेवारी बोध गर्दै कर्तव्यनिष्ठ हुन आवश्यक देखिन्छ ।

प्रतिक्रिया [0]