नीतिगत व्यवस्थाले पनि फेरिएन पूँजी बजार

मल्लिका घिमिरे

करीब तीन वर्षदेखि निरन्तर घटिरहेको नेपाली शेयर बजार अझै घट्ने क्रम रोकिएको छैन । शेयर बजारका लागि उर्बर मानिने असार, साउन र भदौ महीनामा पनि बजार निरन्तर घटिरहेको छ । यो बजारमा लगानी गरेको करीब १५ लाख लगानीकर्ताहरूको सम्पत्ति एक वर्ष अघिसम्म रू. २१ खर्ब रहेको थियो, तर हाल घटेर रू. १५ खर्बमा आइसकेको छ । एकातिर लगानीकर्ताहरूले करीब रू. ६ खर्ब सम्पत्ति गुमाइसकेका छन् भने अर्कोतिर राज्यले पनि करोडौंको कर गुमाइसकेको छ । एक वर्ष अगाडिसम्म दैनिक अर्बाैंको कारोबार हुने गरेकोमा अहिले २५ देखि ५० करोडमा खुम्चिएको छ । सरकार र नियामक निकायले बजार विस्तारका लागि पहल गरे पनि बजारले गति लिन सकेको छैन ।  

यतिबेला लगानीकर्ताहरूको मनोबल एकदमै घटिसकेको छ । त्यसमा पनि साना लगानीकर्ताहरूको मनोबल झन् बढी घटेको छ । दुई वर्षअघि जो लगानीकर्ताले १८ सयदेखि १५ सय विन्दुमाथि बजार हुँदा पहिलो लगानी गरेका थिए, उनीहरूले यस बीचमा पाएको  बोनस र हकप्रद शेयर समेत जोड्दा पनि आफ्नो लगानी उठाउन सकेका छैनन् । देखासिकीमा लागेर पूँजीबजारमा आएका लगानीकर्ताहरूले अहिले धेरै तनाव झेलिरहेका छन् । उनीहरू घाटैमा शेयर बेचेर शेयरबजारमा नफर्किने गरी पलायन भएको खबर पनि सुनिन्छ । हुन त पूँजीबजार एकैनासको त हुँदैन, कहिले घट्ने र कहिले बढ्ने हुने गर्दछ । यो यसको विशेषता नै हो । तर बजार सधैं एकैनासले घटिरहनु पनि राम्रो होइन । यतिबेला ठूला लगानीकर्ता पनि मर्कामा परेका छन् । बजार दुई वर्ष यता निरन्तर घटिरहँदा नाफा कमाउने अवसर पनि गुमेको छ ।

नेपालको शेयर बजारको इतिहासलाई हेर्दा एक पटक १ हजार १७५ को विन्दुमा पुगेर घट्दै २९२ सम्म पुगेको थियो । अहिलेको अवस्था करीब १ हजार ८ सयभन्दा माथि पुगेर घट्दै १ हजार २ सयभन्दा मुनि आइपुगेको छ । जतिबेला बजार बढेर १ हजार ८ सय ८० को उच्च विन्दुमा पुगेको थियो, त्यतिबेला दैनिक रू. १ अर्बदेखि २ अर्बसम्मको शेयर कारोबार हुने गरेको थियो । तर यतिबेला दैनिक कारोबार खुम्चिएर २५ करोडदेखि ५० करोडसम्म मुस्किलले पुग्ने गरेको छ ।

आपूर्ति बढ्यो, माग बढेन
लामो समयदेखि बढिरहेको शेयर आपूर्तिका कारण बजार बढ्न नसकेको हो । आईपीओ तथा हकप्रद स्वीकृत भएर बजारमा आइरहेका छन् । साथै, कम्पनीहरूले आफ्नो नाफाको आधारमा शेयरधनीहरूलाई बोनस तथा हकप्रद शेयरसमेत दिइरहेका छन् । शेयरमा लगानी गर्नेले आश गर्ने पनि लाभांश बोनस शेयर र हकप्रद शेयर नै हो । तर राष्ट्र बैंक र बीमा समितिले चुक्ता पूँजी पुर्‍याउन दिएको निर्देशनले गर्दा प्रायः सबै कम्पनीहरूले हकप्रद जारीबाट पूँजी पु¥याए । सोही कारण बजारमा आपूर्ति बढ्दै र मूल्य घट्दै गएको हो । कम्पनीहरूले जारी गरेको हकप्रद शेयर नबिकेर दुई÷तीन पटकसम्म पनि लीलामी गर्नु परिरहेको छ, जसले गर्दा बजार मूल्यमा असर परिरहेको छ । धितोपत्र बोर्डले नीति तथा कार्यक्रममा यसलाई नियन्त्रण गर्न हकभन्दा बढी हकप्रद शेयरमा आवेदन दिन पाउने व्यवस्था ल्याउन लागेको छ ।
 
करीब चार वर्ष अगाडि कुनै कम्पनीको हकप्रद आउँदा लगानीकर्ताहरूको आवेदन दिने लाइन आँखाले नभ्याउनेसम्म हुने गर्दथ्यो । कम्पनीको साधारणसभामा आउने शेयरधनीहरूले अर्को कम्पनीले दिएको लाभांश बराबर वा त्योभन्दा बढी लाभांश किन दिन नसकेको भनेर प्रश्न गर्थे । तर अहिले यस्तो समयमा कम्पनीलाई बचाउन मात्रै आग्रह गरिरहेका हुन्छन् ।

शेयर बजार घट्नुका कारण

• मार्केट मेकरको व्यवस्था ल्याउन नसक्नु ।
• ब्रोकरलाई मार्जिन ट्रेडिङ सुविधा दिने भने तापनि दिन नसक्नु ।
• बैंकहरूको उच्च ब्याजदर ।
• शेयर आपूर्ति अत्यधिक बढ्नु ।
• माग बढाउने खालका उपाय अपनाउन नियामक निकायले ध्यान नदिनु ।
• बजारमा फैलाइने विभिन्न नकारात्मक हल्ला ।
• हल्लाको पछाडि दौडिने सोझा लगानीकर्ता ।
• बैंकलाई ब्रोकर लाइसेन्स दिने कुरा अल्झाइरहनु ।

हालको समस्या हकप्रद बिक्न छाडिसकेको मात्रै होइन । आईपीओ पनि पूरै बिकिरहेको छैन । प्रायः हाइड्रो पावर कम्पनीहरूले जारी गरेको आईपीओमा पूर्ण आवेदन परेको छैन । साथै, हकप्रद शेयर भरेको एक वर्षसम्म पनि डिम्याट खातामा नआउने समस्या अझै छ । यसरी लगानीकर्ताहरूको पूँजी एक वर्षसम्म विना ब्याज होल्ड भइरहेको छ । अत्यधिक आपूर्तिका कारण थला परेको बजारलाई उठाउन निकायको पहल गरे पनि बजारले गति लिन सकेको भने छैन ।

माग बढाउने एउटा उपाय
गैरआवासीय नेपालीहरूलाई नेपालको शेयर बजार खुला गर्ने नीति सरकारले ल्याए पनि कार्यान्वयन हुन सकेको छैन । आपूर्ति अनुसारको शेयर खपत बढाउने नीति आए पनि कार्यान्वयन कहिले होला भन्ने पर्खाइमा लगानीकर्ता बसेका छन् । आपूर्ति बढेपछि बजारको अवस्था ठीक गर्न त्यस अनुरूप मागको पनि सृजना गर्न सक्नुपर्छ, जुन कार्य नेपाल सरकार र नियामक निकायले मात्र गर्न सक्छन् ।

प्रतिक्रिया [0]