प्रविधिमा फड्को मार्दै शेयरबजार

६४ हजारभन्दा बढी अनलाइन प्रयोगकर्ता, २४ प्रतिशतभन्दा बढी अनलाइन कारोबारमा सक्रिय

प्रजिता बुढाथोकी

विसं १९९४ मा विराटनगर जुट मिल्स र नेपाल बैंक लिमिटेडले पहिलोपटक सर्वसाधारणलाई धितोपत्र निष्कासन गरेपछि अनौपचारिक रूपमा शुरू भएको शेयरबजार पछिल्लो समय प्रविधिमैत्री बन्दै गएको छ ।

संस्थागत रूपमा विकास भएको ४४ वर्ष पूरा गरिसकेको नेपालको शेयरबजारको प्राथमिक बजार पूर्ण प्रविधिमैत्री बनिसकेको छ भने दोस्रो बजार पनि प्रविधिमैत्री बन्ने क्रममा छ । प्राथमिक बजारमा शेयर खरीदका लागि अनौपचारिक शुरुआतको करीब ४ दशकको अन्योलपछि विसं २०३३ मा सेक्युरिटी खरीद विक्री केन्द्रको स्थापना भएपछि मात्र शेयरबजारको संस्थागत विकासको थालनी भएको मानिन्छ । प्रारम्भिक अवस्थामा शेयरबजारको व्यवस्थापनका निम्ति तत्कालीन सरकारले नियमन निकायका रूपमा नेपाल धितोपत्र बोर्ड र धितोपत्र कारोबारका लागि नेपाल स्टक एक्सचेन्ज स्थापना गरेको थियो । विसं २०५० जेठ २५ गते नेपाल धितोपत्र बोर्डको स्थापना भएको हो भने नेपाल स्टक एक्सचेन्जले विसं २०५० पुस २९ गतेदेखि दोस्रो बजारमा कारोबार थालेको हो ।

नियामक निकायको प्रभावकारी नियमन र बजार सञ्चालकको अन्तरराष्ट्रिय अभ्याससहितको प्रणाली विकासका कारण पछिल्लो समय नेपालको शेयरबजारमा घरमै बसेर पनि कारोबार गर्न सकिने वातावरण बनेको छ । २०७५ साल कात्तिक २० गतेदेखि बजार सञ्चालक नेपाल स्टक एक्सचेन्ज नेप्सेले विकास गरी सञ्चालनमा ल्याएको अनलाइन कारोबार प्रणालीलाई लगानीकर्ताले प्रयोगमा ल्याउन थालेका छन् । प्रणाली सञ्चालनको १ वर्ष पूरा हुँदासम्म लगानीकर्ता आकर्षित नभएको उक्त प्रणालीमा पछिल्लो समय भने ५७ हजारभन्दा बढी लगानीकर्ता आबद्ध भइसकेको नेपाल स्टक एक्सचेन्ज (नेप्से) ले जानकारी दिएको छ । नेप्सेका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत चन्द्रसिंह साउद अन्तरराष्ट्रिय स्तरको अनलाइन कारोबार प्रणालीमा पछिल्लो समय लगानीकर्ता आबद्ध हुने क्रम बढिरहेको बताउँछन् । विश्वव्यापी रूपमा फैलिएको कोरोना संक्रमणका कारण सबै क्षेत्र अस्तव्यस्त भइरहेको अवस्थामा नेपालको शेयरबजार भने अनलाइन कारोबार प्रणालीकै कारण सुचारु गर्न सम्भव भएको साउदको तर्क छ ।

हाल दोस्रो बजारमा २ लाख ८७ हजार ८५४ लगानीकर्ता आबद्ध भएको जानकारी दिँदै यीमध्ये २४ प्रतिशत लगानीकर्ता मात्र अनलाइन कारोबारमा आबद्ध भएको उनले जानकारी दिए । अबको परिस्थितिमा सहज तथा स्वस्थ कारोबारका लागि अनलाइनको विकल्प नभएको साउदको भनाइ छ । सबै लगानीकर्ताले घरबाटै अनलाइन कारोबारका लागि युजर नेम र पासवर्ड लिन सकिने वातावरण तयार भइसकेकाले ढुक्क भएर लगानी गर्न सकिने नेप्से प्रमुख साउदको दाबी छ ।

नियामक निकाय नेपाल धितोपत्र बोर्ड पनि प्राथमिक बजार पूर्ण प्रविधिमैत्री भइसकेको अवस्थामा दोस्रो बजारमा अनलाइन कारोबार प्रणाली अनिवार्य गराउने तयारीमा छ । बोर्ड अध्यक्ष भीष्मराज ढुंगाना बजार सञ्चालकले प्रणालीमा सुधार गरी सेवा दिइरहेकाले सबै लगानीकर्तालाई उक्त प्रणालीमा आबद्ध हुन आग्रह गर्छन् । प्राथमिक बजारमा जसरी सहज रूपमा शेयर खरीद गरिएको छ, दोस्रो बजारमा पनि अनलाइनमार्पmत सहज तरीकाले शेयर किनबेच गर्न सकिने भएकाले प्रणालीमा आबद्ध हुन सहज भएको ढुंगानाले बताए । अहिलेको परिस्थितिमा अनलाइन प्रणालीका कारण मात्र बजार निरन्तर सञ्चालन गर्न सम्भव भएको उनको भनाइ छ । असहज अवस्थामा अनलाइन कारोबारलाई नै प्राथमिकतामा राख्न बोर्डले निर्देशन दिएकाले सबै लगानीकर्ताले त्यसलाई पछ्याउनुपर्नेमा उनको जोड छ ।

हाल सीमित कर्मचारीमार्फत शेयरबजार सम्बद्ध संस्थाहरूले सेवा दिइरहेका छन् । शेयर कारोबारमा प्रत्यक्ष लगानीकर्ताको सम्पर्कमा रहने ब्रोकर कम्पनीहरूले पनि घरबाटै कारोबार गर्न अपील गरेका छन् । स्टक ब्रोकर एशोसिएशन अफ नेपालका अध्यक्ष भरत रानाभाट अनलाइन कारोबारका लागि युजर नेम र पासवर्ड लिएका लगानीकर्ता अब सक्रिय हुने अवस्था आएको बताउँछन् । कोरोनाका कारण दिनप्रतिदिन घरबाहिर निस्कन नसक्ने अवस्था सृजना हुँदै गएकाले अनलाइनमार्फत नै कारोबारमा जोड दिनुपर्ने रानाभाटको भनाइ छ ।

प्रविधिमैत्री बन्दै गएको दोस्रो बजारमा भएको कारोबारको राफसाफ पनि ९० प्रतिशत अनलाइनमार्फत हुने गरेको सीडीएस एन्ड क्लियरिङ लिमिटेडका प्रवक्ता सुरेश न्यौपानेले जानकारी दिए । हाल सीडीएससीमा राफसाफका लागि ५० बैंक तथा वित्तीय संस्था आबद्ध भइसकेका छन् । हालको व्यवस्थाअनुसार ३ कार्यदिनभित्र शेयर कारोबारको राफसाफ हुँदै आएको छ । अनलाइनमार्फत शतप्रतिशत कारोबार राफसाफ हुने अवस्था आए त्यसको अवधि घटाउने तयारीमा बोर्ड छ । बोर्डले कारोबारको राफसाफ २ दिनभित्र गर्ने तयारी थालेको छ ।

शेयर कारोबारका लागि प्रविधिमा भएको विकास
शेयरबजारको विकासका लागि पछिल्लो समय प्रविधिलाई नै जोड दिइएको छ । २ वर्ष हुन लागेको अनलाइन कारोबार प्रणालीलाई पूर्ण बनाउनेतर्फ सम्बद्ध पक्षहरू लागिपरेका छन् । यस प्रणालीसँगै मेरो शेयर खाता र हितग्राही खाता आबद्ध गरिसकिएको छ । त्यस्तै अनलाइनमार्फत भएको कारोबारका राफसाफका लागि पनि बैंक खाता इन्टिग्रेटको कार्य भइरहेको छ । हालको अवस्थामा विद्युतीय माध्यमबाट कारोबार भई सोही प्रक्रियाबाटै राफसाफ हुने वातावरण बनेको छ । यसअघि ब्रोकर कार्यालयमै गएर राफसाफका लागि प्रक्रिया पूरा गर्नुपर्ने अवस्था थियो । हाल शेयर कारोबारमा कागजी प्रणालीको पूर्णरूपमा अन्त्य भएको छ ।

सीडीएस एन्ड क्लियरिङले हितग्राही खातालाई व्यवस्थापन गरी सोही खातामार्फत शेयर कारोबार अनिवार्य गरेसँगै कागजी प्रणालीको अन्त्य भएको हो । शेयर कारोबारमा हितग्राही खाता अनिवार्य भएसँगै हाल १८ लाख ४८ हजार ३५९ जनाले त्यस्तो खाता खोलेका छन् । शेयरबजारलाई प्रविधिमैत्री बनाउन सर्वप्रथम प्राथमिक बजारमा विगत २ वर्षअघिदेखि आस्बा प्रणाली लागू गरियो । सीडीएससीले आस्बासम्बन्धी केन्द्रीकृत प्रणाली सी–आस्बा प्रणालीको विकास गरी विभिन्न बैंक तथा वित्तीय संस्थामार्फत देशव्यापी रूपमा लागू गरेको छ । यसले गर्दा बैंकिङ पहुँच पुगेका नेपालका अधिकांश ठाउँबाट लगानीकर्ताले प्राथमिक बजारमा धितोपत्र किन्न सक्ने प्रविधिको विकास भएको छ । सी–आस्बा प्रणाली लागू भएसँगै धितोपत्र बाँडफाँट प्रक्रियाको अवधि पनि छोट्टिएको छ । पछिल्लो समय विक्री बन्द भएको १ साताभित्रै आईपीओ बाँडफाँट हुँदै आएको छ । यस प्रणालीको विकाससँगै मेरो शेयर एपको माध्यमबाट लगानीकर्ताले प्राथमिक तथा दोस्रो बजारमा निष्कासन भएका शेयर घरमै बसेर किन्न सक्छन् । यस प्रविधिको विकासबाट शेयर किन्न लामो समय लाइन बस्नुपर्ने अवस्थाको पनि अन्त्य भएको छ ।

अनलाइनमार्फत प्राथमिक बजारमा निष्कासनमा आएका शेयरमा आवेदन दिनका लागि मेरो शेयर खाता खोल्नेको संख्या ७ लाख १८ हजार रहेको सीडीएससीले जानकारी दिएको छ । दोहोरो हितग्राही खाताका कारण संख्या बढी भए पनि हाल प्राथमिक बजारमा १८ लाखभन्दा बढी हितग्राही खाता र मेरो शेयर खाता खोल्ने ७ लाखभन्दा बढी लगानीकर्तामध्ये करीब ६ लाख मात्र सक्रिय रहेको सीडीएससीको भनाइ छ ।

प्रतिक्रिया [0]