मानव स्वास्थ्यका लागि लाभदायक उमालेको पानी

अभियान संवाददाता

काठमाडौं । प्राकृतिक रूपमा पूर्ण मिनरल्सयुक्त शुद्ध पानी पिउन पाउने नेपाली थोरै छौं । ती भाग्यमानीमा हिमाली भेगका वासिन्दा पर्छन् । त्यसबाहेक अन्य क्षेत्रमा एकातिर पर्याप्त मात्रामा पानीको अभाव छ भने अर्कोतिर शुद्ध पानीको ।

खानेपानी संस्थानबाट वितरण गरिने  पानी पाइप लिकेजका कारण अशुद्ध हुने सम्भावना अधिक छ । काठमाडौंको जमिनमुनिको पानीमा आइरन र एमोनियाको मात्रा बढी छ भने तराईको पानीमा आर्सनिकको मात्रा बढी छ । काठमाडौंको पानीलाई शुद्धीकरण गर्नुअघि आइरनको मात्रा घटाउनु आवश्यक छ । आइरनको मात्रा नघटाई शुद्धीकरण गर्दा फिल्टर जाम भएर मेसिनले कामै नगर्ने हुन सक्छ ।

सहरी क्षेत्रमा उपलब्ध हुने जार (बोतल) को पानी सबै पिउनयोग्य नभएको खाद्य प्रविधि तथा गुण नियन्त्रण विभागको रिपोर्टले औंल्याइसकेको छ । त्यसैगरी अन्य विभिन्न स्रोतबाट उपलब्ध हुने पानी पनि त्यति भरपर्दो छैन । त्यसैले पानीलाई शुद्धीकरण र निर्मलीकरण गरेर मात्र प्रयोग गर्नु उपयुक्त हुन्छ । पानीलाई शुद्धीकरण गर्ने विभिन्न विधि छन् । त्यसमध्ये केही प्रमुख विधिबारे जानकारी गराउने जमर्को गरिएको छ ।

उमाल्ने विधि
पानीमा हुने ब्याक्टेरिया, परजीवि, भाइरस र अन्य किटाणुलाई निर्मलीकरण गर्ने भरपर्दो वैज्ञानिक विधि उमाल्नु हो । धमिलो, आइरनयुक्त पानीलाई साधारण फिल्टरद्वारा सफा गर्न सकिन्छ । उक्त पानीलाई उमालेर किटाणुरहित बनाउन सकिन्छ । यसले स्वास्थ्यलाई पनि कुनै असर गर्दैन । त्यति मात्र होइन, यो विधि सरल र सबैले प्रयोग गर्न पनि सक्छन् । पानी उमाल्ने विधि सबैका घरघरमा प्रयोग गर्न सकिने र सजिलो पनि छ ।

क्लोरिन वा रसायन प्रयोग
पानी निर्मलीकरणको अर्को सजिलो र भरपर्दो माध्यम क्लोरिनको प्रयोग हो । यो ट्याब्लेट र झोलमा उपलब्ध हुन्छ । यसले पानीमा भएका जीवाणु नष्ट गर्छ र पिउनयोग्य हुन्छ । यो विधि पनि सफा पानीमा मात्र प्रयोग गर्नु उपयुक्त हुन्छ ।

पराबैजनी विधिद्वारा पानी शुद्धीकरण
प्रविधिको प्रयोगबाट पानीलाई ब्याक्टेरया, किटाणुरहित गर्न सबैभन्दा प्रभावकारी तरिका हो । पानी शुद्धीकरणका साथै निर्मलीकरण गर्न सबैभन्दा बढी प्रयोग भएको विधि हो । पराबैजनी किरणद्वारा पानीमा हानिकारक किटाणु प्रवेश र रोग पैदा गर्ने सूक्ष्म जीवको आनुवंशिक कोर (डीएनए) लाई नष्ट गर्दछ । यसको प्रयोग किटाणु नष्ट गर्ने सरल, प्रभावकारी, सुरक्षित र पर्यावरणयुक्त मानिन्छ । सामान्यतया पानी शुद्धीकरण गर्न अन्य फिल्टजस्तै रिभर्स असमस (आरओ) प्रणाली वा ब्लक फिल्टरसँग प्रयोग गरिन्छ ।

पराबैजनी शुद्धीकरणका फाइदा
यो विधिमा रासायनिक वा क्लोरिनले जस्तै किटाणु नष्ट गर्दछ । पानीको स्वाद र गन्धमा कुनै असर गर्दैन । यो विधि धेरै  प्रभावकारी मानिन्छ । यस प्रविधिमा थोरै ऊर्जाको खपत हुन्छ । कम खर्चिलो हुनु पनि यसको राम्रो पक्ष हो ।

पराबैजनी शुद्धीकरण आफैंमा पानी पिउने उद्देश्यका लागि पर्याप्त छैन । युवि विकिरण ब्याक्टेरिया र भाइरसको उपचारका लागि मात्र प्रभावकारी छ । यसले क्लोरिन, भारी धातु र जैविक यौगिकलाई हटाउन सक्दैन । विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लुएचओ) को अध्ययनअनुसार यो विधिबाट शुद्धीकरण गर्नाले पानीमा हुने टीडीएसको मात्रालाई घटाउँछ । यो भनेको पानीमा घुलिएको वस्तुको मात्रा हो, जसलाई मिनरल पनि भनिन्छ । टीडीएसको मात्रा कमीले मानव स्वास्थ्यलाई असर गर्छ । तर, अहिले बजारमा टीडीएसको मात्रालाई समेत सन्तुलित राख्ने प्रविधिको प्रयोग गरिएको छ । साथै, यसले पानीमा भएको अनावश्यक केमिलल्स जस्तै, क्याल्सियम, आइरन, क्लोरिन, ओजोन, आयोडिनलाई नष्ट गर्छ ।

पानी शुद्धीकरण गर्ने विधि
पानीमा हुने धुलो, फोहोर, आइरन, वालुवाका कण, सिल्ट, क्ले र अन्य ठोस पदार्थलाई हटाउन विभिन्न शुद्धीकरणका विधि प्रयोग गरिन्छ । घरमा ठूलो मात्रामा पानी शुद्धीकरण गर्न पानी ट्यांकीमा फोम, बालुवा, गिटी आदिको प्रयोग गरिन्छ । त्यसैगरी साधारण कोठा भाडामा बस्ने र बाहिर घुम्न जाँदासमेत प्रयोग गर्न मिल्ने चारकोल, सेडिमेन्ट फिल्टर आदि प्रयोगमा आएको छ ।

अहिले बजारमा धारामा जोड्न मिल्ने किसिमको फिल्टर पनि आएको छ, जसले फोहोर पानीलाई सफा गर्दछ । यस फिल्टरमा ढुंगा र चारकोल प्रयोग गरिएको हुन्छ । यसो गाम्बो चारकोलको नामले बजारमा उपलब्ध छ ।

त्यसैगरी बोक्न मिल्ने र सानो कोठामा समेत प्रयोग गर्न मिल्ने फिल्टर पनि प्रयोगमा आइसकेको छ । जस्तै, हाते पम्प मेसिन, स्ट्र वा बोतल फिल्टर, थैली फिल्टर,ज ग फिल्टर, क्राफ्टयुक्त हाते फिल्टर आदि मुख्य छन् । यी फिल्टरबाट फोहोर पानीलाई शुद्ध गर्न सकिन्छ । तर, यसले पानीलाई पिउनयोग्य र पूर्ण किटाणुरहित बनाउन भने सकिँदैन । त्यसैले यस प्रविधिबाट फोहोर पानीलाई सफा गर्ने काम हुन्छ र सो पानीलाई पिउनयोग्य र किटाणुरहित बनाउन अन्य विधिको प्रयोग गर्नुपर्छ ।

रामकुमार थारु (चौधरी) को ज्ञानलाई आत्मसात गरेर उमालेको पानीलाई साधारण फिल्टर प्रयोगबाट पानी पिउनुयोग्य बनाउनु बुद्धिमानी मानिन्छ । सर्वसाधारणदेखि लिएर सबैलाई व्यावहारिक, सजिलो र प्राकृतिक रूपमा विश्वासिलो माध्यम पानी उमाल्ने प्रविधि र रसायन वा क्लोरिनको प्रयोग उत्तम मानिन्छ । यो स्वास्थ्यका लागि फाइदाजनक र कम खर्चिलो पनि छ ।

प्रतिक्रिया [0]