न्यू बिजनेश एज : निजीक्षेत्रको आवाज

प्रजातान्त्रिक शासन पद्धतिको राम्रोसँग अभ्यास हुन नपाउँदै हिंसात्मक माओवादी आन्दोलन युद्ध शुरू भएपछि धेरैको चासो राजनीतिक एजेन्डामै थियो । त्यतिबेलासम्म एकातिर बहुदलीय राजनीतिक व्यवस्थाको अनुभूति आमनागरिकले गर्न पाएका थिएनन् भने अर्कोतिर सशस्त्र माओवादी आन्दोलन शुरू भएको थियो । धेरैको चासो राजनीति हुने भएपछि सञ्चारमाध्यमहरूका समाचार पनि त्यसैसँग केन्द्रित थिए ।

देश समृद्ध हुन महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्ने आर्थिक क्षेत्र र त्यसमा पनि निजीक्षेत्रका कुरा अधिकांश सञ्चारमाध्यममा कमै आउँथे । अझ भनौं, ९० को दशक नेपालका सञ्चारमाध्यमहरूको मूल एजेन्डा राजनीति नै थियो । अर्थतन्त्रका समाचार मूलधारका मिडियाले सामान्य रूपमा समेटे पनि प्राथमिकतामा राख्ने चलनको शुरुआत भएको थिएन ।

त्यही बेला मदन लम्साल र उनको टोलीलाई लाग्यो– सञ्चारमाध्यमले सधैं राजनीतिक मुद्दालाई मात्र प्राथमिकता दिने हो भने देशमा अर्थतन्त्र सुधारका लागि काम हुने छैन । नेपालजस्ता अर्थतन्त्र भएका मुलुकमा सञ्चारमाध्यमको भूमिका झनै बढी हुन्छ । एकातिर आमसर्वसाधारणलाई अर्थतन्त्रका सूचना, जानकारी पुर्‍याउनु थियो भने अर्कोतर्फ खुला बजार अर्थनीतिमा भर्खर प्रवेश गरेको देशको निजीक्षेत्रका अनुभव, गुनासा र सफलता साझा गर्न पर्ने थियो, जो सञ्चारमाध्यमले गर्न सक्छ । सोही सोचलाई कार्यान्वयन गर्न लम्सालको नेतृत्वमा सन् १९९८ मा आर्थिक पत्रकारिता केन्द्रित सञ्चारमाध्यमको शुरुआत गरियो र जसको नाम राखियो– बिजनेश एज । त्यही शुरुआत नेपालको आर्थिक पत्रकारिताको दुनियाँमा ‘इन्नोभेटीभ आइडिया’ सावित भयो ।

त्यो प्रयास अर्थतन्त्र सुधारका लागि कैयन् नीतिगत निर्णय गराएर परिवर्तनका खातिर सफल भएको छ । यसले सरकारी संयन्त्रका कुरा गर्दैन भन्ने होइन, अर्थतन्त्रको विकासका लागि निजीक्षेत्र अझ बढी महत्त्वपूर्ण पक्ष हुन्छ भन्ने मुख्य धारणा हो । सरकारी संस्कार, व्यवहार र जटिलतामा प्रश्न गर्ने र बाटो देखाउने पत्रकारिताको मूल धर्म त छँदै छ । २ दशकको अवधिमा यसले थुपै्र आरोहअवरोह पार गरेको छ ।

अहिले एनबीएले आफूलाई पत्रकारिताबाहेक अनुसन्धान तथा उद्यमशीलताको विकासमा पनि जोड्दै आएको छ । सन् २०१३ मा न्यूबिज बिजनेस कन्क्लेभ एन्ड अवार्डस् र बिजनेस स्कूल रेटिङ, र्‍यांकिङ एन्ड अवार्डस् शुरू भयो ।

बिजनेश एजबाट न्यू बिजनेश एज
लम्साल र उनको टोलीले अंग्रेजी म्यागेजिन ‘बिजनेश एज’ को पहिलो संस्करण बजारमा ल्याउनुअघि तयारीमा लामै समय खर्च गरेको थियो । यो सबको शुरुआत सानो स्तरको स्थानीय पत्रिका ‘फाइनान्सियल टाइम्स’बाट भएको हो । लम्साल विदेशबाट होटेल म्यानेजमेन्टमा तालीम पूरा गरेर नेपाल फर्किएर रेस्टुराँ चलाउँदै थिए । आफू आबद्ध भइरहेको पेशालाई निरन्तरता दिने वा पत्रकारिताको चाहना पूरा गर्ने भन्ने दोधारबीच उनी ‘फाइनान्सियल टाइम्स’मा संवाददाता र शेयरधनीका रूपमा जोडिए ।

उक्त पत्रिका वासुदेव अमात्यले प्रकाशित गर्थे । पछि पत्रिकाको सम्पादकीय टोलीमा पत्रकारितामै अनुभव बटुलिसकेका केशव गौतम पनि आए । तर, यो साप्ताहिक पत्रिकाले राम्रो गर्न भने सकेन । अनि गौतम र लम्साल दुवैले यसलाई छाडे । त्यसपछि उनको टोली (हरि राईसमेत) ले सन् १९९८ मा बिजनेश एज शुरू गर्‍यो । तर, सन् २००१ मा बिजनेश एजमा पनि रहन नसक्ने अवस्था आएपछि सविता सुवेदी, गौतम र लम्सालको नयाँ यात्रा न्यू बिजनेश एज प्रालि (एनबीए) बाट शुरू भयो । र, म्यागेजिनको नाम राखियो– न्यू बिजनेश एज ।

चुनौतीसँगै अवसर
आर्थिक पत्रकारिताको त्यति अभ्यास भइनसकेको बेला चुनौती त हुने भइहाल्यो नै । कतिसम्म भने धेरैलाई आर्थिक एजेन्डालाई मात्र प्राथमिकता दिने सञ्चारमाध्यम आर्थिक रूपले टिक्न सक्छन् भन्नेमा शंका थियो । तर, परिस्थिति जेजस्तो भए पनि केही वर्ष दृढताका साथ काम गरेपछि आर्थिक पत्रकारिता अवसर बनेर आयो ।

अर्थतन्त्रको सुधारविना केही पनि गर्न सकिँदैन भन्नेमा सबै विश्वस्त हुँदै गए । यसले गर्दा पत्रकारिता क्षेत्रमा पनि अर्थतन्त्र चासो र प्राथमिकतामा पर्न थाल्यो । विस्तारै आर्थिक एजेन्डामा केन्द्रित हुने अन्य सञ्चारमाध्यम थपिँदै गए । यसले आर्थिक पत्रकारिता एउटा नयाँ ‘स्कोप’ को रूपमा देखा पर्‍यो । आर्थिक पत्रकारिताले उठाएका विषयवस्तु आमपाठकको रोजाइमा पर्न थाले । बजारले आर्थिक केन्द्रित सञ्चारमाध्यम खोज्न थाल्यो । यतिसम्म भयो कि आर्थिक एजेन्डालाई जोड दिएकै कारण न्यू बिजनेश एजका लागि नेपालका अधिकांश ‘बिजनेश हाउस’ सहयात्री जस्ता भए । सबैले सहयोग गरे ।

राजनीतिमा स्थिरता नआए पनि अर्थतन्त्र सबैको प्राथमिकतामा पर्न थाल्यो । नेपाली भाषामा पनि आर्थिक पत्रिका चाहियो भन्ने बजारबाट सुझाव आउन थाल्यो र न्यू बिजनेश एज म्यागेजिन अब टिक्छ भन्ने लागेपछि लम्साल र गौतमले नेपाली भाषामा पनि पत्रिका शुरू गर्नुपर्छ भन्ने ठाने । सोही सोचअनुसार सन् २००६ मा आजको अभियान साप्ताहिक पत्रिका शुरू भयो, जो अहिले आर्थिक अभियानको रूपमा चिनिने गर्छ । र, सन् २०१० देखि आर्थिक अभियान दैनिक प्रकाशित हुँदै आएको छ । म्यागेजिन र अखबारबाहेक नेपाली र अंग्रेजी भाषामा दुई अनलाइन संस्करण पनि सञ्चालनमा आए ।

दैनिक अखबार प्रकाशित हुँदै गएपछि बजार पनि विस्तार हुँदै गयो । अन्य सञ्चारमाध्यमले आर्थिक क्षेत्रलाई महत्त्वपूर्ण बिटका रूपमा राख्न थाले । आर्थिक पत्रकारिताविना समग्र पत्रकारिता अपुरो हुन्छ भन्ने सोचको विकास भयो, जुन आजपर्यन्त कायमै छ । यद्यपि आर्थिक पत्रकारिता गर्न सजिलो भने छैन । झन् यस अवधिमा शक्तिशाली भूकम्प, अघोषित नाकाबन्दी, कोरोना महामारीलगायत समस्याले झनै बढी संघर्ष गर्नुपर्‍यो ।

कोरोना महामारी चरम अवस्थामा पुगेको बेला अन्य कतिपय अखबारको प्रकाशन बन्द हुँदा पनि आर्थिक अभियानले आफ्नो कार्य रोकेन । एनबीएमा काम गर्ने सबै सहकर्मीले सामान्य पारिश्रमिक कटौती गरेर भए पनि प्रकाशन निरन्तर गर्ने प्रतिबद्धता गरे र नियमित काम भयो, जसले गर्दा एनबीए आम पाठकका दृष्टिमा थप बलियो भएर गयो ।

अहिले एनबीएले आफूलाई पत्रकारिताबाहेक अनुसन्धान तथा उद्यमशीलताको विकासमा पनि जोड्दै आएको छ । सन् २०१३ मा न्यूबिज बिजनेस कन्क्लेभ एन्ड अवार्डस् र बिजनेस स्कूल रेटिङ, र्‍यांकिङ एन्ड अवार्डस् शुरू भयो । २०२१ देखि बिजनेश विमिन समिट एन्ड अवार्डस् र स्टार्ट अप समिट एन्ड अवार्डस् पनि थालियो ।

यस्ता कार्यक्रममा सम्बद्ध क्षेत्रका विज्ञहरू भएको स्वतन्त्र निर्णायक मण्डलले विविध विधामा कैयौं कम्पनी/उद्यमीहरूलाई पुरस्कृतसमेत गर्दै आएको छ । यस कार्यले नेपालमा उद्यमी, व्यवसायीहरूलाई प्रोत्साहित गर्ने परम्पराको थालनी भएको छ । हरेक वर्ष हुने बिजनेश कन्क्लेभ तथा अवार्डमा व्यावसायिक नेतृत्वलाई लाइफटाइम एचिभमेन्ट अवार्ड पनि दिने गरिएको छ । यसले उद्यमी तथा व्यवसायीहरूको मनोबल बढाउने र भर्खरै व्यवसाय शुरू गरेकाहरूलाई प्रेरणा दिने काम गरेको छ । अन्य देशमा व्यवसायीहरूलाई ‘क्यापिटेशन फी’ लिएर सम्मानित गर्ने चलन हुन्छ । एनबीएले भने व्यवसायीहरूलाई ‘क्यापिटेशन फी’ नलिईकनै सम्मानित गरिरहेको छ । एनबीएले नेपालको व्यावसायिक समुदायलाई बलियो बनाउन हरसम्भव सबै प्रयास गरिरहेको छ ।

देश समृद्ध हुन महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्ने आर्थिक क्षेत्र र त्यसमा पनि निजीक्षेत्रका कुरा अधिकांश सञ्चारमाध्यममा कमै आउँथे । अझ भनौं, ९० को दशक नेपालका सञ्चारमाध्यमहरूको मूल एजेन्डा राजनीति नै थियो ।

एनबीएले उठाएका मुद्दा
आर्थिक पत्रकारिताको दौरानमा एनबीएले महत्त्वपूर्ण मुद्दाहरू उठाउँदै आएको छ । एउटै आलेखमा ती सबैको बेलिविस्तार साध्य छैन ।

तीमध्ये नेपालमा आर्थिक पत्रकारिता सम्भव छ भन्ने मुद्दा नै महत्त्वपूर्ण हो, जुन स्थापित भइसकेको छ । बैंक तथा वित्तीय संस्था र बीमा कम्पनीहरूले त्रैमासिक रिपोर्ट प्रकाशन गर्न आवश्यक हुन्छ भन्ने मुद्दादेखि शेयरबजारलाई व्यवस्थित गर्न आस्बा प्रणाली चाहिन्छ भन्नेसम्म छन् ।

उपलब्धि
नेपालको पत्रकारिता जगत्लाई चाहिने आर्थिक पत्रकारहरूको उत्पादन एनबीएले सन्तुष्टि लिने अर्को उपलब्धि हो । आर्थिक क्षेत्रलाई मूलधारका मिडियाले प्राथमिकतामा राख्न नसकेका बेला एनबीएले तयार पारेका आर्थिक पत्रकारहरू यतिखेर देशका अधिंकाश सञ्चार गृहमा पुगेका छन् । विद्युत् प्राधिकरणबाट छुट्टै विद्युत् प्रसारण ग्रीड कम्पनीको स्थापना गर्नुपर्ने, शेयर कारोबारमा आस्बा प्रणाली लागू गर्नुपर्ने, कमोडिटिज एक्सचेन्जलाई व्यवस्थित गर्नुपर्ने, बैंक तथा वित्तीय संस्था स्टक एक्सचेन्जमा सूचीकृत हुनुपर्छ भन्ने सम्पादकीय र समाचारको निरन्तर लेखाइका कारण त्यस्ता व्यवस्था हुँदै जानु एनबीएका थप उपलब्धि हुन् । भारतसँग विद्युत् बैंकिङको प्रणाली विकास गर्नुपर्ने, कृषिमा करको व्यवस्था गर्ने, कृषिमा विदेशी लगानी आवश्यक छ भन्ने, नेपालीले विदेशमा लगानी गर्न पाउनुपर्छ भन्ने जस्ता मुद्दा पनि एनबीएले निरन्तर उठाइरहेको छ ।

माइन्ड्स नेपालको शुरुआत
धेरैलाई थाहा छ, नेपालमा कामभन्दा कुरा धेरै गरिन्छ । नीति, निर्माताले समेत गर्ने कुरा कुनै अध्ययन, अनुसन्धानविना हुँदा वर्षौंदेखि उपलब्धिविहीन नतिजा हात लागिरहेको छ । सोही यथार्थतालाई दृष्टिगत गर्दै एनबीएले भगिनी संस्थाका रूपमा माइन्ड्स नेपाल स्थापना गरेको छ । यसको मुख्य विषय भनेको समाजमा अल्पकालीन र दीर्घकालीन रूपमा प्रभाव पार्ने मुद्दामा अध्ययन, अनुसन्धान गर्नु हो । यसबाहेक विभिन्न विषयमा अनुसन्धान र मार्केटिङ तथा सञ्चार परामर्श दिने काम पनि भइरहेको छ । यसमार्फत न्यू बिजनेश एजले अनुसन्धनात्मक गतिविधि सञ्चालन गरेको छ । साथै कन्क्लेभ, अवार्डस्, विभिन्न समारोह पनि माइन्डस् नेपालको सहयोगमा हुँदै आएको छ । यस्तो पहिलो कार्यक्रम सन् २०११ को ‘मनी एक्स्पो’ थियो, जसको समुद्घाटन तत्कालीन राष्ट्रपति डा. रामवरण यादवले गर्नुभएको थियो ।

प्रतिक्रिया [0]